Marksizm. Отсутствует

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ roku podczas bankietu wydanego na cześć „The People’s Paper”, czartystowskiego tygodnika drukowanego w Londynie, Marks został zaproszony jako jedyny cudzoziemiec do wygłoszenia mowy. To było jego pierwsze publiczne wystąpienie po angielsku. Zasługuje ono na uwagę jednak z innego powodu. Marks twierdzi w nim, że prawdziwa rewolucja, która ostatecznie wyswobodzi proletariat, będzie bezkrwawa i nie wybuchnie na skutek „hałaśliwych” i „poplątanych” działań podejmowanych na Kontynencie, tylko dokona się w Anglii bez rozlewu krwi. Jej impulsem będzie rozwój nauki i techniki. Saul K. Padover streszcza wiodące myśli tego wystąpienia:

      Para, elektryczność, maszyny z własnym napędem – mówił Marks – wywołają zasadnicze przemiany najpierw w sferze gospodarczej, a później w nieunikniony sposób w sferze nadbudowy. […] Po latach studiów nad ekonomią Marks doszedł do wniosku, że prawdziwą siłą rewolucyjną, która przekształca społeczeństwo, są nauki przyrodnicze. Nowy świat przemysłu stworzony przez naukę będzie potrzebować większej liczby robotników do obsługi rozwijającego się przemysłu. W jakimś momencie swej historii klasa robotnicza stanie się tak liczna i silna, że będzie mogła z powodzeniem zażądać dla siebie władzy (Padover 1980, s. 234–235).

      W 1856 roku Marks znalazł zatem nową siłę prowadzącą do wolności. Zniesienia ucisku nie doczekają się ani „barbarzyńska Rosja”, ani „społeczeństwa rolnicze i nomadyczne” (Padover 1980, s. 235). Wprawdzie nie można przewidzieć, gdzie rewolucja wybuchnie, ale największe szanse pojawiają się tam, gdzie klasa robotnicza jest najliczniejsza i najlepiej przygotowana do pracy w przemyśle. Robotnicy powinni zakładać swoje własne partie, wychodzić na demonstracje uliczne, organizować spółdzielnie i wzniecać dobrze zorganizowane strajki. To jest w czystej postaci program związków zawodowych, organizacji, które w czasach Marksa działały w Anglii całkiem skutecznie. Ponadto angielscy robotnicy powinni wspierać wyzwoleńczą walkę podbitych narodów – Irlandczyków i Polaków (Padover 1980, s. 235). Marks rysuje wspólny program dla komunistów, dysydentów, obrońców narodowej niepodległości i członków organizacji związkowych.

      Ze wszystkich krajów Anglia jest tym, w którym konflikt między proletariatem i burżuazją jest najbardziej zaawansowany. Z tego powodu zwycięstwo angielskich robotników nad angielskim mieszczaństwem ma zasadnicze znaczenie dla zwycięstwa wszystkich uciemiężonych nad ciemiężycielami. Z tego też powodu to nie Polska oswobodzi Polskę [od caratu – JH], ale Anglia. Wy, czartyści, nie musicie wypowiadać pobożnego życzenia, by różne narody wybiły się na wolność. Wystarczy, że tu zwyciężycie swojego wewnętrznego wroga, a z dumą zdacie sobie sprawę, że pokonaliście cały anachroniczny system społeczny (Padover 1980, s. 127).

      Rezygnacja z rewolucji tym razem trwała krótko. W rok po swym czartystowskim przemówieniu Marks przygotowuje rękopis Grundrisse, a przez następny rok (1858–1859) pracuje nad Przyczynkiem do krytyki ekonomii politycznej, gdzie powraca do materializmu historycznego.

      W pewnej fazie swego rozwoju materialne siły produkcyjne społeczeństwa wchodzą w konflikt z istniejącymi stosunkami produkcji, lub – co jest tylko prawnym wyrazem tej samej sytuacji – ze stosunkami własności, w których dotąd funkcjonowały. Zamiast stanowić formę rozwoju sił produkcyjnych zamieniają się w czynniki hamujące postęp. Wtedy zaczyna się epoka rewolucji społecznej. Wraz ze zmianą podstaw gospodarczych szybciej lub wolniej zmienia się cała nadbudowa (cyt. za: Tucker 1978, s. 4).

      4. Determinizm ekonomiczny

      Najważniejszym osiągnięciem intelektualnym Marksa, tym, które przysporzyło mu sławy i pomnożyło zwolenników, była nieukończona książka w kilku tomach – Kapitał. Pierwszy tom został wydany w 1867 roku w Hamburgu w nakładzie tysiąca egzemplarzy (Padover 1980, s. 208). Dzieło było efektem dwudziestu lat studiów nad ekonomią polityczną. Zasadnicza koncepcja kapitalistycznego wyzysku została przedstawione przez Marksa jeszcze w rozprawie: Siła robocza i kapitał wydrukowanej w „Neue Rheinische Zeitung” w 1849 roku. Później, we Wstępie do Kapitału, Marks zwraca uwagę na tematyczną ciągłość między Przyczynkiem do krytyki ekonomii politycznej z 1859 roku i Kapitałem (Tucker 1978, s. 294). Z pewnością w obu przypadkach za główne zadanie teoretyczne stawiał sobie analizę i reinterpretację faktów ekonomicznych w świetle założeń filozoficznych inspirowanych teorią Hegla. Na tym polegała „krytyka”. Ta metoda zakładała, że wszystkie fakty empiryczne trzeba widzieć jako pozór ukrywający za sobą jakieś głębsze prawa i zależności. „Krytyka”, jak ją podejmowali Hegel i Marks, polegała na pokazaniu, że świat jest inny, niż się wydaje. To raczej nie było podejście naukowe, jednak w historii ekonomii politycznej Kapitał pozostaje dziełem przełomowym i wyjątkowym. Stwierdzają to zwolennicy Marksa, przyznają jego przeciwnicy. Saul K. Padover pisze:

      Doskonałość stylu, ironia i moralny ton, wizjonerstwo i społeczna doniosłość Kapitału spowodowały, że dzieło to stało się światowym klasykiem. Zalety te wyjaśniają też, w jaki sposób ta książka, której treść ekonomiczna jest dziś przestarzała, była w stanie „zmienić bieg historii”, by użyć słów Paula A. Samuelsona, który bynajmniej nie był wielbicielem Marksa (Padover 1980, s. 209).

      Dzieło Marksa wzbudziło szerokie zainteresowanie. Pięć lat po pierwszym wydaniu (czyli w 1872 roku) Kapitału ukazało się drugie wydanie pierwszego tomu. Książka zdobyła popularność także w Anglii, choć była tam znana tylko w wersji niemieckiej. Angielskie tłumaczenie miało się ukazać dopiero po śmierci autora. Wkrótce Marks zajął się pisaniem drugiego tomu. Pracując nad nim, wysłał list do Charlesa Darwina z prośbą o zgodę, by mógł mu ten tom dedykować. Darwin się wymówił, wyjaśniając, że taka dedykacja uraziłaby uczucia religijne jego rodziny. Ewidentnie nie chciał patronować książce autora, który zdobył sobie opinię materialisty, ateisty i rewolucjonisty. Tom drugi ukazał się zatem bez dedykacji w dwa lata po śmierci autora, zredagowany przez Engelsa. Pod tą samą redakcją ukazał się trzeci tom Kapitału w 1894 roku. Pozostałe notatki teoretyczne Marksa, niewykorzystane w trzech tomach Kapitału, zostały po śmierci Engelsa opracowane przez Karla Kautsky’ego i wydane w latach 1905–1910 w kolejnych trzech tomach pod wspólnym tytułem: Theorien über den Mehrwert (Teorie wartości dodatkowej). Zdaniem pewnych specjalistów (np. Roberta C. Tuckera) jest to ciekawa i niedoceniana część spuścizny Marksa (Tucker 1978, s. 443). Znaleźć w niej można rozwiązanie problemów, do których Marks za życia publicznie się nie odnosił, w szczególności odpowiedź na pytanie, czy komunizm jest teorią wali klasowej motywowaną jakąś wersją ekonomicznego determinizmu, czy raczej realnym ruchem społecznym pozbawionym trwałej i wyraźnie sprecyzowanej teorii. W notatkach opublikowanych przez Kautsky’ego Marks opowiada się za tym drugim, pragmatystycznym rozumieniem komunizmu. W ten sposób otwiera drogę do swobodnego interpretowania jego teorii tym, którzy zdobędą władzę w jego imieniu – np. Leninowi.

      Komunizm nie jest dla nas uporządkowaniem spraw, które należałoby wprowadzić w życie, nie jest ideałem, do którego trzeba dostosować realny świat. Komunizm jest to realny ruch, który usunie z drogi wszystkie wcześniejsze uporządkowania spraw (cyt. za: Tucker 1978, s. 162).

      Karl Kautsky był świetnym popularyzatorem Kapitału Marksa. W swoim czasie spotykał się z Marksem i Engelsem w Londynie i znał ich poglądy doskonale. Książka Kautsky’ego, Nauki ekonomiczne Karola Marksa (pierwsze wydanie w 1887 roku), została przetłumaczona na osiemnaście języków. On sam pozostał jednak zdeklarowanym socjalistą, a nie komunistą. Zdecydowanie krytykował rewolucję rosyjską z 1917 roku jako przewrót niemający СКАЧАТЬ