Narodziny cywilizacji Wysp Brytyjskich. Wojciech Lipoński

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ część jednej z armii Konstancjusza podeszła pod miasto. Londyńczycy niezbyt dotąd chętni Konstancjuszowi, powitali go jak wybawcę, zwłaszcza gdy ten zwrócił im złupione wcześniej dobra, które krótko przedtem Frankowie ładowali na statki, mając zamiar odpłynąć z nimi do swych siedzib u ujścia Renu. Powrót władzy Rzymu na wyspę został uwieczniony wybiciem monety na cześć Konstancjusza, z napisem „Restitutori lucus – „światłemu odnowicielowi”…

      W 306 r. Konstancjusz niespodziewanie zmarł, a cesarzem rzymskim został okrzyknięty przez legiony jego syn Konstantyn, zwany później Wielkim. Nastąpiło to w Eboracum – Yorku, zwracając uwagę na to dynamicznie rozwijające się miasto, które według współczesnych badań archeologicznych pod koniec panowania Rzymian należało do najsilniejszych ośrodków handlu całego antycznego świata.

      Konstantyn przeprowadził wkrótce ogólną reformę administracyjną Imperium, dzieląc je na cztery prefektury. Brytania stała się diecezją (dioecesis) prefektury Gallów. Każda z diecezji składała się z kolei z kilku mniejszych okręgów. Do tej pory obowiązywał na wyspie wcześniejszy podział Severusa na Brytanię Górną i Dolną. Teraz został on zastąpiony strukturą administracyjną, którą tworzyły cztery dystrykty: Britannia Prima, Britannia Secunda, Maxima Ceasariensis i Flavia Ceasariensis. W 369 r. dodano piątą prowincję – która na cześć cesarza Walentyniana otrzymała nazwę Walencji (Valentia). Utworzono ją z ziem należących niegdyś do Imperium, a teraz odebranych z rąk Piktów; to ostatni przykład jego żywotności, gdyż od tej daty będzie ono stopniowo tylko tracić swe brytońskie posiadłości. Nie znamy niestety dokładnej lokalizacji poszczególnych dystryktów z wyjątkiem Walencji, którą tworzyły ziemie między Murem Hadriana a Antoniniusza. Wiemy ponadto, że Corinium (Cirencester) znajdowało się w obrębie dystryktu Britannia Prima.

      Reformy Konstantyna były w zasadzie rozwinięciem wcześniejszych reform Dioklecjana, w wyniku których rozdzielono cywilny i wojskowy zarząd prowincji. Do tej pory gubernator był jednocześnie namiestnikiem wojskowym. Teraz gubernator generalny Brytanii, mający tytuł wikariusza, zarządzał administracją cywilną i służbami podatkowymi. W poszczególnych prowincjach od czasu Konstantyna podlegali mu naczelnicy dystryktów noszący różne tytuły. Maxima Ceasariensis miała legata z władzą konsula (consularis), natomiast w pozostałych trzech dystryktach władzę sprawował praeses.

      Głównodowodzącym wojsk rzymskich był Komes Prowincji Brytyjskich (Comes Britanniarum), dysponujący bezpośrednio armią rezerwową. Podlegał mu Książę Prowincji Brytyjskich (Dux Britanniarum), dowodzący m.in. garnizonem Muru Hadriana. Flota i obrona wybrzeża od strony kontynentu europejskiego należała do kompetencji Komesa Wybrzeża Saksońskiego (Comes Littoris Saxonici)196. Mianem Wybrzeża Saksońskiego określano wówczas część południowo-wschodnią wybrzeża wyspy, na którym osadzano saskich najemników Rzymu, by bronili go przed… swymi germańskimi, w tym saskimi pobratymcami.

      Rozdział władzy cywilnej od komendantury wojskowej miał doniosłe konsekwencje dla dalszego rozwoju Brytanii. Uwolnienie miast spod wojskowego dozoru przyniosło niemal natychmiastowe efekty w postaci szybszego niż dotąd rozwoju handlu i niewątpliwy wzrost poczucia podmiotowości lokalnych społeczeństw. Głównymi beneficjentami były jednak miasta portowe: Londinium, Eboracum, Isca Dumnoniorum (Exeter) i Portus Magnus (nieopodal dzisiejszego Portsmouth). Wszystkie zresztą utrzymały swe znaczenie ważnych ośrodków handlowych po czasy nowożytne197.

      W ten sposób Brytania weszła w ostatni już pod panowaniem rzymskim okres stabilizacji. Jednym z jej elementów było także wyeliminowanie źródła konfliktu między pogańską władzą a zwiększającą się społecznością chrześcijan. Sławny edykt Konstantyna Wielkiego wydany w Mediolanie w 313 r. przyznawał chrześcijanom wolność wyznania w obrębie całego Imperium, przerywając akty nietolerancji i prześladowań, jakich świadkiem była również Brytania.

      Wczesne chrześcijaństwo brytyjskie

      Już na początku III w. n.e. co najmniej dwaj teologowie chrześcijańscy wspominali Brytanię jako teren, gdzie szerzy się nowa wiara. Orygenes (żył ok. 185-ok. 254) pisał, że:

      łaska naszego Pana Zbawiciela jest i z tym, kto opuszczając nas, udaje się do Brytanii198.

      Z kolei z pism Tertuliana wynika, iż wiara chrześcijańska znana była w Brytanii nie tylko w obrębie panowania rzymskiego. Mówiąc o sile wiary w Chrystusa, zapytywał:

      Komuż bowiem uwierzyły inne ludy, Partowie…, liczne kraje Maurów, różne plemiona galijskie i ziemie Brytów niedostępne Rzymianom, a podległe Chrystusowi?199.

      Orygenes wskazywał jednak, że postępy ewangelizacji tak w Afryce, jak i na ziemiach północnej Europy były niedostateczne:

      …wieść bowiem niesie, iż Ewangelia nie została jeszcze ogłoszona u wszystkich Etiopów… Cóż zatem powiemy o Brytonach albo Germanach, z których bardzo wielu nie słyszało jeszcze słów Ewangelii…200

      Pochodząca z VI w. legenda mówi, że pierwszym chrześcijaninem w obrębie Wysp Brytyjskich był król Lucjusz (Lucius), nawrócony przez misjonarza Fagana, ale filologiczna analiza tej legendy łatwo wykazuje, iż jest to pomyłka. Lucjusz był władcą rzeczywistym Edessy, królestwa nie mającego nic wspólnego z wyspami. Jego siedzibą czy też stolicą była Birtha; w łacińskich tekstach nazwa ta pisana była jako Britium, a stąd był już tylko krok do pomyłkowego potraktowania jej jako Brytanii. Dało to jednak początek całej serii błędów, jakie odnajdujemy w średniowiecznych kronikach, w tym brytyjskich Bedy i Nenniusza201.

      Inna, również raczej nieprawdziwa legenda, przypisywała chrześcijaństwo Caractacusowi, bojownikowi o wolność Brytanii z pierwszych lat trwania podboju rzymskiego. Legendę tę większość historyków uważa za produkt „świątobliwej wyobraźni Celtów ciemnej epoki Średniowiecza”202.

      Najdawniejsze znane i wiarygodne fakty związane z chrześcijaństwem brytyjskim dotyczą dwu męczenników za wiarę. Pierwszym był Augulus, biskup Londynu, a zarazem pierwszy znany z imienia duchowny i biskup Brytanii. Wiadomość o jego śmierci pochodzi z czasów prześladowań chrześcijan, ale zapisana została już w czasach wyraźnie późniejszych, tj. w, okresie, gdy Londyn nosił przejściowo nazwę Augusta (tytuł honorowy nadany mu za zasługi dla Imperium przypuszczalnie w 342 r., a używany w dokumentach łacińskich do 410 r.). Tymczasem w okresie stosowania tej nazwy nie było już ani w Brytanii, ani w Imperium prześladowań chrześcijan! Stąd tytuł Augulusa jako „biskupa Augusty” podważa nieco wiarygodność tej postaci, ale jej nie wyklucza. Informacja mogła być zapisana przez kogoś, kto żyjąc w Auguście, mógł nie pamiętać lub nie przywiązywać wagi do tego, iż miasto do 343 r. nosiło nazwę Londinium.

      Nieco więcej wiemy o drugim, bardziej znanym męczenniku – świętym Albanie, wspomnianym po raz pierwszy przez Gildasa, a następnie przez wszystkich kronikarzy średniowiecznej Brytanii, tak celtyckich, jak anglosaskich. Miał być żołnierzem rzymskim, który zginął w toku ostatniej wielkiej fali prześladowań chrześcijaństwa za czasów Dioklecjana ok. 303–304 r. Według Bedy Alban СКАЧАТЬ