Lunatycy. Christopher Clark

Чтение книги онлайн.

      Dziedzictwo historii Serbii, a zwłaszcza kierunek rozwoju tego państwa po 1903 roku, mocno zaciążyły na postępowaniu rządu belgradzkiego latem 1914 roku. Była to wciąż młoda i krucha demokracja, w której cywilni przywódcy byli w defensywie. Walka o władzę między pretoriańskimi siatkami konspiracyjnymi zrodzonymi z królobójstwa w 1903 roku oraz liderami Partii Radykalnej, którzy nadal kontrolowali parlament, była wciąż nierozstrzygnięta. Środowisko irredenty, które triumfowało po dwóch zakończonych zwycięstwem wojnach bałkańskich, było jak nigdy wcześniej zdeterminowane, aby na tym nie poprzestać. Głębokie wzajemne przenikanie się państwa i nieoficjalnych grup irredentystycznych w kraju i poza jego granicami sprawiało, że próby monitorowania i ograniczania ich działalności były skazane na porażkę. Te cechy kultury politycznej poważnie ciążyły na ludziach rządzących tym krajem, ale także w nieprzewidziany sposób kładły się cieniem na jego stosunkach z monarchią austro-węgierską. „Każdemu, kto nie jest Serbem – miał później stwierdzić serbski poseł w Berlinie Miloš Bogičević – trudno jest się połapać wśród różnych narodowych organizacji dążących do zrealizowania idei Wielkiej Serbii”197. Ta nieprzejrzystość struktur organizacyjnych owych ruchów oraz ich relacji z instytucjami rządowymi sprawiała, że odróżnienie oficjalnych od nieoficjalnych form irredenty stało się praktycznie niewykonalne nawet dla doświadczonego zagranicznego obserwatora belgradzkiej sceny politycznej. To również niebezpiecznie zaciąży na wydarzeniach lipca 1914 roku.

      Z perspektywy Nikoli Pašicia trudności narastające latem tamtego roku – finansowe i militarne wyczerpanie po dwóch zaciętych wojnach, groźba puczu wojskowego na nowo zdobytych terenach, zakończone niepowodzeniem wysiłki na rzecz udaremnienia spisku wymierzonego przeciwko potężnemu i bezwzględnemu sąsiadowi – musiały wydawać się nie do zniesienia. Lecz człowiek, który miał sterować tym złożonym i niestabilnym systemem politycznym podczas kryzysu wywołanego wydarzeniami 28 czerwca 1914 roku, sam także był produktem tej samej kultury politycznej: skrytej, a nawet tajemniczej, ostrożnej aż do znudzenia. Właśnie te atrybuty nabył Pašić na przestrzeni ponad trzydziestu lat swego udziału w serbskim życiu publicznym. Pomogły mu one przetrwać w małym, niespokojnym światku belgradzkiej polityki. Były jednak niebezpiecznie nieodpowiednie w obliczu kryzysu, który miał pochłonąć Serbię po wykonaniu przez terrorystów ich zadania w Sarajewie.

      2

      Imperium bez właściwości

      Dwie militarne klęski wyznaczyły trajektorię monarchii habsburskiej w ostatnim półwieczu jego istnienia. W bitwie pod Solferino w 1859 roku połączone siły Francji i Piemontu pokonały liczącą ponad sto tysięcy ludzi armię austriacką, otwierając w ten sposób drogę do utworzenia nowego włoskiego państwa narodowego. W bitwie pod Sadową w 1866 roku Prusacy rozgromili austriacką armię liczącą dwieście czterdzieści tysięcy żołnierzy, tym samym wyrzucając Austrię poza obręb tworzącego się właśnie niemieckiego państwa narodowego. Skumulowany efekt tych dwóch porażek przekształcił wewnętrzne życie polityczne ziem znajdujących się pod panowaniem Habsburgów.

      Klęska militarna wstrząsnęła neoabsolutystycznym Cesarstwem Austriackim, które w rezultacie przeobraziło się w monarchię austro-węgierską. Zgodnie z ugodą wypracowaną w 1867 roku władza państwowa została podzielona między dwie dominujące narodowości, czyli Niemców na zachodzie i Węgrów na wschodzie. Powstał w ten sposób unikalny system polityczny podobny do jajka z dwoma żółtkami, w którym Królestwo Węgier oraz terytorium skupione wokół ziemi austriackich, nazywane Przedlitawią (co oznacza „ziemie po tej stronie rzeki Litawy”), istniały obok siebie pod powłoką dualistycznej monarchii habsburskiej. Każdy z tych dwóch podmiotów miał własny parlament, lecz СКАЧАТЬ