Marksizm. Отсутствует

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ klasy pracującej z teoretyczną gloryfikacją pracy, za sprawą przede wszystkim właśnie Marksa. Wprawdzie stopniowa rewaloryzacja pracy zaznaczyła się w myśli społecznej, także religijnej, na długo przed Marksem. Już późnośredniowieczny Kościół zmienił swój pierwotnie negatywny stosunek do pracy, gdy dostrzegł w jej rygorze narzędzie kształtowania dyscypliny wewnętrznej i podsycania bogobojności wiernych. Jednakże dopiero Marks uczynił pracę centralnym problemem swej teorii; on pierwszy ujrzał w pracy źródło człowieczeństwa i zdefiniował człowieka jako istotę pracującą, zrywając w ten sposób z tradycją wielowiekowej deprecjacji pracy jako czynności niewolniczej, niegodnej człowieka wolnego, i dostarczając intelektualnego oręża stanowi czwartemu w walkach społecznych o status obywatelski i równość szans.

      Nie podzielam też poglądu, że marksizm to „program moralistyczny (wdrażany przy użyciu wynaturzonych metod)”, albowiem sprowadzenie złożonej, heterogenicznej i wielowymiarowej całości, jaką jest koncept Marksa, do jednego tylko jej komponentu czy wymiaru, choćby nawet niezwykle ważnego, wydaje mi się nieuprawnione. Niemniej jednak uważam, że przesłanie moralne tkwi u podstaw dokonań klasyka marksizmu i myślę, że ono właśnie przysporzyło mu zwolenników, a nawet wyznawców, na całym świecie, bo o ile walory teoretyczne są w stanie spostrzec i docenić nieliczni „wtajemniczeni”, o tyle idee społecznej sprawiedliwości, ogólnoludzkiej solidarności, powszechnej wolności czy samorealizacji jako najwyższego celu ludzkiego życia budzą aprobatę i entuzjazm ogółu. Dlatego też w pełni zgadzam się z opinią Poppera, że „tajemnica wpływu Marksa leży w jego radykalizmie moralnym” (Popper 1993, s. 223), i mam wrażenie, że autor Społeczeństwa otwartego… nie myli się, oceniając, iż „ów radykalizm moralny jest nadal żywy” (Popper 1993, s. 223), czym zapewne można by tłumaczyć fakt, że rozmaite ruchy emancypacyjne wciąż jeszcze czerpią inspirację z Marksowskiej teorii, a imię Marksa wynoszą na swe sztandary.

      Bibliografia

      Arendt H. (2005), Polityka jako obietnica, przeł. W. Madej, M. Godyń, Warszawa: Prószyński i S-ka.

      Balibar É. (2007), Filozofia Marksa, przeł. A. Staroń, A. Ostolski, Z.M. Kowalewski, Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.

      Bauman Z. (2000), Globalizacja. I co z tego dla ludzi wynika, przeł. E. Klekot, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

      Berlin I. (1999), Karol Marks, jego życie i środowisko, przeł. W. Orliński, Warszawa: Książka i Wiedza: .

      Horkheimer M. (1985a), Die Aktualität Schopenhauers, w: tegoż, Gesammelte Schriften, t. VII, Frankfurt/M.: Fischer Verlag

      Horkheimer M. (1985b), Feudalherr, Kunde, Fachmann, w: tegoż, Gesammelte Schriften, t. VIII, Frankfurt/M.: Fischer Verlag

      Horkheimer M. (1985c), Kritische Theorie gestern und heute, w: tegoż, Gesammelte Schriften, t. VIII, Frankfurt/M.: Fischer Verlag

      Horkheimer M. (1985d), Religion und Philosophie, w: tegoż, Gesammelte Schriften, t. VII, Frankfurt/M.: Fischer Verlag

      Horkheimer M. (1991a), Ad Pessimismus, w: tegoż, Gesammelte Schriften, t. VI, Frankfurt/M.: Fischer Verlag

      Horkheimer M. (1991b), Geist und Freiheit, w: tegoż, Gesammelte Schriften, t. VI, Frankfurt/M.: Fischer Verlag

      Horkheimer M. (1991c), Geschichtsphilosophische Spekulation, w: tegoż, Gesammelte Schriften, t. VI, Frankfurt/M.: Fischer Verlag

      Horkheimer M. (1991d), Ideologien nach Marx, w: tegoż, Gesammelte Schriften, t. VI, Frankfurt/M.: Fischer Verlag

      Horkheimer M. (1991e), Marx und Liberalismus, w: tegoż, Gesammelte Schriften, t. VI, Frankfurt/M.: Fischer Verlag

      Kołakowski L. (1984), Marksistowskie korzenie stalinizmu, w: tegoż, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Londyn: Aneks.

      Lukács G. (1984), Wprowadzenie do ontologii bytu społecznego, przeł. K. Ślęczka, t. II, cz. 1, Warszawa: PWN.

      Marks K. (1960a), Przyczynek do krytyki heglowskiej filozofii prawa. Wstęp, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. I, Warszawa: Książka i Wiedza.

      Marks K. (1960b), Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne z 1844 r., w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. I, Warszawa: Książka i Wiedza.

      Marks K. (1975), Tezy o Feuerbachu, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. III, Warszawa: Książka i Wiedza.

      Marks K., Engels F. (1975), Ideologia niemiecka, w: tychże, Dzieła, t. III, Warszawa: Książka i Wiedza.

      Marks K., Engels F. (1977), Listy, w: tychże, Dzieła, t. XXXV, Warszawa: Książka i Wiedza.

      Nowak L. (2000), Liberalizm i „ukąszenie heglowskie”, „Lewą Nogą” nr 12.

      Popper K. (1993), Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie, przeł. H. Krahelska, t. II, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

      Jacek Tittenbrun

      MARKSISTOWSKIE ROZRACHUNKI

      Słowa kluczowe: materializm historyczny, dialektyka, idealizm, heglizm, Marks, własność, teoria klas, metodologiczna szkoła poznańska

      1. Ziarno i plewy

      Redaktorzy „Przeglądu Filozoficznego” oczekują, jak się wydaje, od autorów artykułów zamieszczonych w tym tomie czegoś w rodzaju mowy pogrzebowej. Cóż jednak, gdy ktoś, jak właśnie piszący te słowa, uważa, że owe (notabene od lat głoszone) pogłoski o śmierci marksizmu są nieco przedwczesne. Liczba badaczy na świecie identyfikujących się i identyfikowanych przez społeczność akademicką z prądem myślowym zapoczątkowanym przez Marksa, a przede wszystkim ilość badań zrealizowanych pod tymi auspicjami nijak wprawdzie się mają do szczytowego okresu popularności tego kierunku, ale z pewnością każą tezę o jego zejściu ze sceny uznać za uproszczenie i nieporozumienie. Z punktu widzenia autora tego tekstu konstatacja ta stawia więcej pytań, niźli dostarcza odpowiedzi; przede wszystkim dotyczy to kluczowej kwestii przyczyn wskazanego stanu rzeczy. Odpowiedź wiąże się, jak się zdaje, z pewną komplikacją, z jaką musi się liczyć autor tego artykułu. Z usposobienia i predyspozycji największą ochotę miałby on na ograniczenie dyskusji do ściśle naukowych aspektów tego, co się ogólnie marksizmem nazywa, a więc zapewne głównie materializmu historycznego, najbliższego też mu z racji jego socjologicznej profesji. Jednakże właśnie socjolog musi zdawać sobie sprawę, że w obiegowej świadomości akademickiej, nie mówiąc już o świadomości społecznej i potocznej, pojęcie marksizmu funkcjonuje jako swego rodzaju klisza czy raczej worek, do którego dosyć dowolnie nawrzucano różnych rzeczy. Szczególną trudność sprawia odróżnienie – pomijając fakt, iż jego zapoznanie bywa dla wielu wygodne z powodów ideologicznych bądź politycznych – marksizmu i socjalizmu. Z punktu widzenia autora obecnego artykułu nie ma sensu pisanie np. o „krajach czy społeczeństwach żyjących w systemach marksistowskich” (tym bardziej, naturalnie, o „narodach w jarzmie systemów marksistowskich”). Występuje tu jaskrawe pomieszanie materii, którego przesłanki więcej mówią o społecznym funkcjonowaniu myśli Marksa i wszystkiego, co się z nią СКАЧАТЬ