Biografie ulic. Jacek Leociak

Чтение книги онлайн.

      Portret Krzyczkowskich po mistrzowsku, z humorem, ironią i przenikliwością skreślił Marian Berland w swoich zapiskach, powstałych jeszcze na Siennej. „Zdzisio jest młodym mężczyzną lat około trzydziestu, wysoki, przystojny, szczupły. Jasny blondyn o modrych oczach. (…) Halina, o kilka lat młodsza od Zdzisia, platynowa blondyna, wiele od niego niższa, o pospolitej urodzie”. Są „prawie analfabetami i potrafią tylko z wielkim trudem odczytać zdanie w gazecie i wydrukować kulfonami swój podpis”. Przed wojną „Zdzisio wiele razy figurował w kartotekach policyjnych. (…) Okresy, kiedy przebywał na wolności, można by śmiało porównać do krótkotrwałych urlopów”. Wybuch wojny zbiegł się z końcem odsiadki Zdzisia, ten więc „zrejterował do Warszawy (…). Najczęściej handlował na Pradze, na bazarze Różyckiego. Tam była jego baza”. Na zakończenie tej charakterystyki Berland podkreśla: „Zdzisio ma swój honor, złodziejski to wprawdzie honor, ale honor, a to już wiele znaczy. (…) Zdzisio mocno, z całą stanowczością stwierdza: – Kapusiem nigdy nie byłem i nie będę. Można mnie rżnąć – powiada – na kawały i nikt ode mnie nic nie wydostanie”.

      Zdzisio zajmował się szmuglem do getta. Ukrywanie grupy Berlanda stało się dla niego podstawowym źródłem zarobku. Pieniądze, które regularnie wpływały do domowej kasy, pozwalały na stopniowe, ale systematyczne podnoszenie poziomu życia. Coraz lepsze jedzenie, coraz elegantsze ubranie, coraz większe aspiracje, coraz większe pokusy i coraz fantastyczniejsze plany rozkręcenia kolejnych interesów. A przy tym coraz więcej wypitej wódki, gwałtownych kłótni małżeńskich i namiętnego godzenia się.

      Od pewnego czasu opiekę nad piątką Żydów ukrywających się u Krzyczkowskich objął Żydowski Komitet Narodowy. Przychodziły miesięczne subwencje w wysokości 500 zł, komitet finansował leczenie siostry Mariana Berlanda Leosi, która zapadła na gruźlicę. Maria znalazła pracę służącej w domu przy Marszałkowskiej 6 i mogła opuścić kryjówkę, pozostając w stałym kontakcie z resztą, dostarczając im jedzenie, pieniądze, wiadomości. Jej pracodawcy byli bardzo serdeczni i pomocni.

      Stasio, bratanek Benjamina Hoffera, był ulubieńcem całej grupy ukrywających się. „Jeżeli istnieje ideał dziecka – pisze Berland – Stasio nim jest. Spokój i dobroć cechuje każdy jego czyn. Rozum i posłuszeństwo towarzyszą mu na każdym kroku. Gardzi kłamstwem, brzydzi się nim, prawość ma wrodzoną. Nie wie, co to jest tchórzostwo, odważny zawsze tam, gdzie trzeba nim być. Stasio jest człowiekiem w pełnym tego słowa znaczeniu”. Stasio w getcie woził trupy:

      Pożegnanie z Krzyczkowskimi miało symboliczną wymowę. Zaczęło się właśnie powstanie warszawskie. W mieście wybuchły walki. Po 15 miesiącach ukrywania się Marian Berland wraz z towarzyszami niedoli opuścili mieszkanie przy Siennej. Zdzisio pożegnał ich słowami: „Jak wyjdzieta, już więcej do mieszkania nie wpuszczę. Już więcej do mojego mieszkania nie wejdzieta. Nie chcę ludziom na śmiech się pokazać, że Żydów u siebie chowałem”.

      Z pięcioosobowej grupy Berlanda czwórce udało się przeżyć powstanie warszawskie. Staś jednak, ten ideał dziecka, został zamordowany dosłownie o krok od miejsca, gdzie ukrywał się przez 15 miesięcy. Barykadę przy rogu Komitetowej i Pańskiej, koło której go zabito, dzieli tylko długość krótkiej ulicy Komitetowej od kamienicy na posesji przy Śliskiej 35, która tyłem stykała się z oficyną budynku przy Siennej 42 – gdzie było mieszkanie Krzyczkowskich i miejsce ukrywania się piątki Żydów. Było to około 125 metrów w linii prostej. Maria Berland tak opowiadała w wywiadzie dla Fundacji Spielberga o tej zbrodni: