Biografie ulic. Jacek Leociak

Чтение книги онлайн.

      Na Umschlagplatz i do Treblinki wyjechały stamtąd 5 sierpnia 1942 roku dzieci z Domu Sierot Korczaka. Do gmachu Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Pracowników Handlowych i Przemysłowych, osadzonego na szerokiej, lecz płytkiej działce między posesjami Sienna 16 (główne wejście) i Śliska 9, przeprowadził się w październiku 1941 roku Janusz Korczak z dziećmi. Przenosiny były wymuszone zmianą granic. Poprzednia siedziba na Chłodnej 33 odpadła od getta razem z całą ulicą po zachodniej stronie Żelaznej. Na Siennej było „ciasno, duszno, ani skrawka trawy. Liczba dzieci wynosiła 250 i stale wzrastała” – wspominała Ida Merżan. Na pierwszym piętrze jedną ogromną salę przedzielono szafami i parawanami, urządzając tam jadalnię, szwalnię, pokój rozrywkowy oraz izolatkę. Na noc salę przekształcano w wielką sypialnię, w której spały dzieci i personel. Korczak sypiał w izolatce obok. Oprócz dużej sali można było korzystać z kilku pokoi na parterze, trzecim piętrze i strychu oraz z dawnej sali bankietowej na drugim piętrze, gdzie urządzano przedstawienia. Było ciasno i niewygodnie, znacznie gorzej niż na Chłodnej 33. Dom Sierot nie był jedynym gospodarzem budynku: poza stałymi lokatorami korytarze wypełniały tłumy stojące w kolejce do kuchni ludowej mieszczącej się na trzecim piętrze, na parterze zaś funkcjonowała kawiarnia Tatiany Epstein.

      Dawny korespondent założonego przez Korczaka „Małego Przeglądu” relacjonował spotkanie w domu na Siennej 16: „Gdzieś słychać krzyki, nawoływania. Na drzwiach znajduje się napis «Dom Sierot». Wchodzę… Ach tak… Więc to w jednej sali wszyscy… (…) Wprowadza mnie dyżurna do małego pokoiku, gdzie stało, zdaje się, sześć łóżek, z których cztery były zajęte. Leżeli chorzy malcy. Przy oknie stał stolik. Pochylony nad papierami ktoś, kogo jeszcze nigdy nie widziałem w mundurze wojskowym. Tak, to Doktor. Chudy, za bardzo «subtelny», z uśmiechem na ustach”.

      W takich warunkach mieszkał, pracował i pisał Korczak. Tam powstał Pamiętnik. Ten niezwykły tekst, jeden z najważniejszych tekstów w literaturze polskiej XX wieku, związany jest nierozerwalnie z domem przy Siennej 16. Zakorzeniony mocno w realiach życia za murami, w materii zdarzeń dnia codziennego, w szczególe, w drobiazgu, operujący bliskimi planami i zapisem sytuacji konkretnych czy wręcz trywialnych, osiąga przy tym wszystkim wymiar metafizyczny. Zapisy w Pamiętniku wychodzą bowiem poza granice getta, poza faktograficzny konkret, otwierając perspektywę refleksji nad doświadczeniem Zagłady, nad dylematami moralnymi w sytuacjach granicznych, nad kondycją człowieka stojącego wobec bezprecedensowej miary cierpienia i agresji zła.

      Sienna po roku 1940. Mur getta między posesjami przy Siennej 53 i 55, w kierunku wschodnim. W głębi po lewej neon reklamowy Cinzano.

      Fot. PAP

      Autor niejednokrotnie ujawnia sytuację pisania. Warunki, w jakich powstaje Pamiętnik, stają się ważnym składnikiem tekstu. Pierwszy taki zapis zawiera elementy powtarzające się w następnych – określenie czasu i miejsca, wskazanie na charakterystyczne okoliczności towarzyszące pisaniu. „Teraz rok 1942. Maj. Chłodny maj w tym roku. I ta dzisiejsza noc, najcichsza z cichych. Godzina piąta rano. Dzieciaki śpią. Jest ich naprawdę dwie setki. Na prawym skrzydle pani Stefa, ja na lewo w tzw. izolatce. Łóżko moje w środku pokoju. Pod łóżkiem butelka wódki. Na nocnym stoliku razowy chleb i dzbanek wody. Poczciwy Felek naostrzył ołówki, każdy z dwóch stron. Mógłbym pisać piórem wiecznym, jedno dała mi Hadaska, drugie – pewien papa niesfornego synka”.

      Podczas pisania Korczak pokrzepiał się napojem przyrządzanym z „fusów prawdziwej kawy z miodem sztucznym” albo kieliszkiem wódki, którą trzymał pod łóżkiem. W tekstach z getta Korczak parokrotnie wspomina o wódce. W podaniu do Biura Personalnego Rady Żydowskiej o przyjęcie na stanowisko wychowawcy w Głównym Domu Schronienia na Dzielnej 39 czytamy: „Apetyt wilczy, sen sprawiedliwy, niedawno po 10 kieliszkach mocnej wódki wróciłem sam spiesznym marszem z ulicy Rymarskiej na Sienną”. John Orbach, pełniący funkcję listonosza w getcie, wspominał po wojnie w jednym z hebrajskich czasopism, jak przyszedł kiedyś do Domu Sierot z paczką: „w drzwiach ukazał się Korczak. Podałem mu kartkę, by podpisał. Gdy to zrobił, poczułem ostry zapach wódki. Zrozumiał chyba od razu, że poczułem. Wyprostował się i staliśmy tak naprzeciw siebie przez dłuższą chwilę, potem podszedł do mnie blisko, położył ręce na ramionach i rzekł: «Powinniśmy, mimo wszystko powinniśmy próbować żyć, jak by nie było»”.

      W nocy 15 maja 1942 roku Korczak leżał w swojej izolatce i pisał:

      Natchnienie daje mi pięć kieliszków spirytusu pół na pół z gorącą wodą.

      Po czym idzie rozkoszne uczucie znużenia bez bólu, bo blizna się nie liczy i nóg „ciągnienie” nie liczy się, i nawet ból oczu i pieczenie moszny nie liczy się.

      Natchnienie СКАЧАТЬ