Biografie ulic. Jacek Leociak

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ od Stanisława Milewskiego, niestrudzonego tropiciela zagadek kryminalnych dawnej Warszawy. Dom spłonął doszczętnie, mieszkańcy zdołali uciec. Ktoś z gapiów krzyczał, że na poddaszu u Skublińskiej są małe dzieci. Nie było jednak szans na ratunek. Strażacy, przeszukując zgliszcza, wydobyli najpierw osiem ciał, a potem jeszcze sześć następnych. Sąsiedzi nie mieli wątpliwości – dzieci nie zginęły od pożaru, lecz zostały zamordowane. Dzięki pożarowi policja trafiła na ślad jednej z największych „fabryk aniołków”, Skublińską zaś prasa okrzyknęła najokrutniejszą „fabrykantką aniołków” w ówczesnej Warszawie.

      Cała sprawa wiąże się z dramatycznym i przybierającym ogromne rozmiary problemem dzieci porzuconych, którego przyczyn należy szukać przede wszystkim w szeroko rozlewającej się nędzy i fatalnym, właściwie zerowym, poziomie elementarnej edukacji seksualnej. W tym kontekście trzeba rozpatrywać przypadki dzieciobójstwa, zawsze surowo karanego w dawnych prawodawstwach europejskich. Opinia publiczna, ukształtowana przez ultrakonserwatywne zasady wywiedzione z nauczania Kościoła katolickiego, traktowała problem podrzutków i dzieciobójstwa w kategoriach jedynie religijno-moralnych, bez zwracania uwagi na kontekst społeczny i ekonomiczny. Warto zdać sobie sprawę, że w XIX-wiecznej Europie spędzenie płodu było gwałtowniej potępiane niż zabicie niemowlęcia. Przestępcze zachowania matek przypisywano tzw. wstydowi niewieściemu: oto nieszczęsna matka podrzuca bądź w skrajnym przypadku zabija swoje nieślubne dziecko, aby pozbyć się „owocu grzechu”. Odpowiadano na tę sytuację aktami czynnego miłosierdzia. Powstawały przytułki wyposażone w specjalne urządzenie zwane kołem życia. Matka bez żadnych formalności i opłat mogła zostawić tam dziecko, którego nie była w stanie wyżywić i wychować. Takim właśnie Domem Podrzutków był zakład założony przez księdza Baudouina, który – jak głosi legenda – zobaczył martwe niemowlę znalezione na śmietniku i wleczone przez psa ulicami Warszawy. Wstrząśnięty tym widokiem, ślubował, że poświęci się opiece nad podrzutkami.

      „Fabrykowanie aniołków” wiąże się pośrednio z dramatem matek nieślubnych dzieci, ale ma jeszcze inny charakter. W czasach, kiedy powszechna była instytucja mamki wynajmowanej do karmienia nie swoich dzieci, istniała cała sieć swoistych agencji pracy dla mamek. Mamki rekrutowały się z biednych środowisk, przeważnie wiejskich. Dziewczyna z niemowlęciem u piersi przyjeżdżała ze wsi do Warszawy, zgłaszała się do pośredniczki, która była zazwyczaj akuszerką bądź pomocnicą akuszerki, ta zaś załatwiała jej pracę w którymś z mieszczańskich domów i pobierała za to prowizję. Mamka musiała gdzieś zostawić swoje dziecko. Najczęściej trafiało ono do domu owej pośredniczki, która za opłatą miała je przechować i karmić. Problem polegał na tym, że takie przechowalnie dzieci mieściły się w ruderach, warunki panowały tam fatalne, a opiekunka bardziej była zainteresowana przyjmowaniem wciąż nowych mamek i zarabianiem na tym niż opiekowaniem się dziećmi już zatrudnionych. Przechowalnie dzieci nie były zakładami charytatywnymi, lecz „przedsiębiorstwami” mającymi przynosić zyski. Oddawane do pośredniczki dzieci marły więc masowo, najczęściej z głodu, ale były też zabijane. Mowa tu o procederze rozpowszechnionym w całej Europie. „Fabrykantka aniołków” to nie jest polski termin, lecz dosłowne tłumaczenie słowa używanego przez niemieckie gazety: Engelmacherin. Skublińska nie była więc jedyna. Miała swoje poprzedniczki w krajach europejskich, na ziemiach polskich, w samej Warszawie.

      Proces Skublińskiej i jej kompanów był szeroko komentowany przez prasę warszawską. Na łamy gazet wylała się wtedy fala nienawiści maskowana troską o obronę moralności publicznej. Skublińską przedstawiano jako potwora, porównywano do Kuby Rozpruwacza, który szlachtował swoje ofiary na londyńskim East Endzie zaledwie dwa lata wcześniej. Dziennikarze wymyślali niestworzone rzeczy, produkowali mrożące krew w żyłach opisy okrutnych i masowych mordów (plotka głosiła, że Skublińska miała ponoć zabić 424 dzieci). Raczono czytelników obrazami rozbijanych o piec czy komin główek i rozpryskujących się mózgów. Nawet znany społecznik i lekarz dr Gustaw Fritsche nakreślił w redagowanym przez siebie tygodniku „Medycyna” scenerię horroru. Oto zwyrodniała Skublińska wraz z córką, siostrą, zięciem i siostrzeńcem półidiotą zajmowali się mordowaniem dzieci. „Wyobraźmy sobie – pisał Fritsche – całą tę rodzinę w izdebce wśród gnijących trupów, wśród biednych dogorywających dzieci, śpiącą najspokojniej przy odgłosie płakania niemowląt”. Oskarżona skazana została na trzy lata więzienia. Dla warszawiaków był to wyrok skandalicznie niski, dla nas – przykład triumfu sprawiedliwości i znakomitej dyspozycji obrońców. Nie znaleziono dowodów na mord z premedytacją, padł natomiast zarzut pośredniego spowodowania śmierci dzieci przez brak należytej opieki i wyżywienia. Sąd oparł się więc społecznej presji linczu.

      Historia Skublińskiej jest prologiem do opowieści o Szpitalu dla Dzieci im. Bersohnów i Baumanów w Warszawie. Dziejopisem szpitala jest dyrektor administracyjny Henryk Kroszczor i z jego opracowania tu korzystam. Majer Bersohn – finansista, przemysłowiec, właściciel wielu nieruchomości i dóbr ziemskich, a zarazem społecznik i filantrop, powołał do życia w 1872 roku fundację Szpital dla dzieci żydowskich fundacji Majera i Chai z Szymanów małżonków Bersohnów. Kapitał fundacji został zwiększony dzięki darowiźnie córki Majera Pauliny i jej męża Salomona Baumana, właściciela jednego z warszawskich domów bankowych. W grudniu 1872 roku zakupiono plac, który stanowił część posesji między ulicami Sienną i Śliską. Po dwunastu latach, kiedy wprowadzono numery policyjne, ustalił się adres przyszłego szpitala: Sienna 60/Śliska 51. Budowa trwała od maja 1876 do czerwca 1878 roku. Pierwotnie budynek miał pomieścić 25 małych pacjentów leczonych bezpłatnie. Szybko okazało się, że to zbyt mało wobec ogromu potrzeb. Szpital musiał być rozbudowany. I wtedy, w 1892 roku, Paulina Baumanowa dokupiła plac graniczący z posesją szpitala od strony Śliskiej 51. Plac był niezabudowany, jeśli nie liczyć pozostałości po spalonym w 1890 roku drewniaku. Zgliszcza, które znalazły się w ten sposób w granicach rozszerzonego obszaru szpitala, to właśnie dom Skublińskiej – „fabrykantki aniołków”.

      Aby uniknąć kurateli władz zaborczych, które po regulacjach prawnych z 1870 roku sprawowały zarząd nad szpitalami i zakładami dobroczynnymi poprzez lojalnych i pewnych politycznie członków tzw. rad dobroczynności publicznej – szpital założony z fundacji Bersohnów i Baumanów miał charakter prywatny. Wybrano najpierw Komitet Budowy, a ten powierzył sporządzenie projektu architektowi Arturowi Goeblowi. Goebel we współpracy z Czesławem Domaniewskim zaprojektuje później Szpital Starozakonnych na Czystem (wzniesiony w latach 1894–1902), wzorowany na najnowocześniejszych rozwiązaniach architektury szpitalnej w ówczesnej Europie. Zespół szpitala został powiększony o pawilon zbudowany około 1909 roku od strony Śliskiej. Prawdopodobnie w tym okresie podwyższono budynek główny o jedno piętro i dodano półkolistą klatkę schodową od strony Śliskiej.

      Szpital dziecięcy im. Bersohnów i Baumanów, widok od Śliskiej. Lata siedemdziesiąte lub osiemdziesiąte XIX w.

      Ryc. domena publiczna

      W „Sprawozdaniu z czynności Warszawskiego Szpitala dla dzieci wyznania mojżeszowego fundacji małżonków Bersohnów i Baumanów za czas od 1 lipca 1878 do 1 stycznia 1882 roku” dr Julian Kramsztyk, ordynator oddziału wewnętrznego i zakaźnego, przedstawił dokładny opis budynku głównego i jego wyposażenia w chwili otwarcia. Przytoczmy tylko fragment.

      Pierwsze piętro budynku zajmuje korytarz i 5 sal obszernych (…). W każdej z tych sal znajduje się sześć łóżek dla chorych dzieci, jako też łóżko większe dla posługaczki. Łóżka żelazne dwóch wymiarów, dla starszych i młodszych dzieci, zaopatrzone są w deszczułki, przesuwalne po łóżku, w ten sposób, СКАЧАТЬ