Дзень Святого Патрыка. Ганна Севярынец

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ паўставаў за кафедрай і лёгка, нібыта само сабой зразумелае, выдаваў нам нябачанае. З яго словаў атрымлівалася, што беларуская літаратура пачалася не з Багушэвіча зусім, і нават не з «Тараса на Парнасе»: грукацела несупыннай гаспадаркай «Баркулабаўская хроніка», таемна ўсміхалася праз турэцкія шаўкі Саламея Пільштынова, страшыў ля вогнішча Шляхціц Завальня.

      Разам з літаратурай да мяне пачынае прыходзіць і мова.

      Не проста словы, вымаўленыя з цвёрдым «ч» ці мяккім «с», не проста сказы, пабудаваныя «не па-руску», не проста «трус» замест «кролика» і «вёска» замест «дзярэўні». Мова – як назапашаны тваімі продкамі скарб ведаў аб жыцці. Мова – як стос пытанняў да сябе і да сусвету. Мова – як сістэма сігналаў і рэакцый на знешнія абставіны. Калі мы жывём на небагатай зямлі побач з небяспечнымі суседзямі, калі нашы алесі загорскія знішчаныя, а нашы васілі зацюканыя, калі я – такая ж, як яны, бо жыву там жа і гэтак жа, дзе захавалася іхняя памяць пра тое, як трэба жыць? Незвычайны чалавек пакідае пасля сябе літаратуру і навукова-тэхнічны прагрэс, а што пакідае чалавек звычайны, той, што жыве звычайным жыццём, без безданяў і вышыняў таленту? Ён пакідае мову. Так атрымалася, што часцей мы размаўляем на мове іншага народа. Народа з іншым характарам, іншай гісторыяй, іншымі ментальнымі ўстаноўкамі. Ці не таму мы не можам знайсці свайго месца ў свеце? Жыццё мы пражываем сваё – монанацыянальнае, цярплівае, з цяжкай і руплівай працай, жыццё, якое трэба навучыцца вытрымліваць, у якім трэба навастрыцца адшукваць макавінкі весялосці і сонца, знайсці і выгадаваць невялікае, але ж годнае калоссе ўласнага шчасця, да якога па-беларуску і сіноніма не падбярэш, таму што адзінае яно, выпакутаванае, зразумелае. А мовай карыстаемся іншай, мовай народа вялікага і разнастайнага, размашыстага, народа, які не ведае меры ані ў добрым, ані ў злым, мовай, у якой усяго – занадта, задужа, залішне, як залішне ў рускай мове сінонімаў да слова «шчасце».

      Немагчыма быць героем у кніжцы, якая напісана не пра цябе. Толькі персанажам, і у лепшым выпадку – персанажам другарадным. Мабыць, таму не бачна нашых рускамоўных пісьменнікаў на літаратурных небасхілах рускай літаратуры: раз-пораз мільгане, зазіхаціць зорачка – і да часу згасае.

      Зразумела, пісаць я пачынала па-руску, але гэта было відавочна не тое. Літары складаліся ў словы, але ж на гэтым – усё. Ступар. Думкі са словаў не складваліся. Спрабавала і прозу, і вершы, і эсэ, але ж нічога не атрымлівалася. Аднойчы трэба было занатаваць бабуліны расповеды пра продкаў, я раптам вырашыла: а што, калі паспрабаваць па-беларуску?

      Усведамленне прыйшло з першых радкоў. Я – аўтар.

      Так, аўтар. Крый божа, не пісьменнік (о, гэтая сакральная для філолага прафесія! Для іншых лагічна: калі пішаш – пісьменнік, але для нас – не. Дастаеўскі – пісьменнік, Караткевіч – пісьменнік, а я хто?). Але ж аўтар.

      Мая беларуская мова паводзіць сябе інакш за рускую. На ёй чамусьці немагчымыя пафас і мараль. Наадварот, кожную хвіліну так і цягне пасмяяцца, пажартаваць ці падкузьміць хоць каго, а няхай бы і сябе, гэткую аўтаршу. Радкі СКАЧАТЬ