МЕНИНГ ДОҒИСТОНИМ. ҲАМЗАТОВ РАСУЛ

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ уйи ҳамиша тинч-омон бўлсин! Сен авар фарзанди, нега Краковга келиб қолдинг?

      Меҳмон билан қучоқлашиб кўришиб хонага олиб кирдим, кун бўйи, ярим тунгача суҳбат қурдик.

      Меҳмоним авар эмас экан, Доғистон тили ва адабиёти билан шуғулланувчи олим бўлиб чиқди. У биринчи бор авар тилидаги сўзларни концлагерда, икки авар асири гаплашаётган вақтда эшитибди. Унга авар тили, айниқса, иккала авар ҳам жуда ёқиб қолибди. Польяк ўша кундан авар тилини ўргана бошлабди. Кейинчалик аварлардан бири ўлибди, иккинчисини аскарлар концлагердан озод қилибди ва Доғистонга эсон-омон қайтибди.

      Биз польяк олими билан фақат авар тилида гаплашдик. Бу менга ҳайратланарли, ҳеч тасаввур қилиб бўлмайдиган ёқимли кайфият бағишлади. Албатта, мен польяк тилшуносини Доғистонга меҳмонга таклиф қилдим.

      Ҳа, биз ўша куни авар тилида суҳбатлашдик. Лекин иккимизнинг талаффузимизда, сўзларимизда катта фарқ бор эди. У олимларга хос тарзда авар тилида жуда соф, айтиш мумкинки жудаям соф гапирди. Гапирганда тил грамматика қоидаларига қатъий амал қилди, у сўзларнинг таъсирчанлигини ошириш мақсадида талаффузни ўзгартириш, сўзлар тартибини ўзгартириш, керакли бошқа сўзларни ишлатиш ҳақида ўйламасди.

      Мен шундай китоб ёзмоқчиман – унда тил грамматикага эмас, грамматика тилга буйсуниши керак.

      Тасаввур қилинг, грамматика йўлда кетаётган пиёда, адабиёт хачирдаги йўловчи. Пиёда хачирдаги йўловчидан олиб кетишини сўради. Йўловчи пиёдани хачирга мингаштириб олди. Пиёда нафасини ростлаб олгач, хачир эгасини эгардан суриб туширди ва ўзи эгарга ўтириб деди: «Хачир ҳам, эгар ҳам, ундаги юк ҳам меники».

      Авар тили – сен менинг она тилимсан! Сен менинг бойлигимсан, қора кунимда ҳам коримга ярайдиган хазинамсан, барча дардларимнинг давосисан. Агар одам қўшиқчи юраги билан туғилса-ю, соқов бўлса, туғилмагани яхши эмасми? Менинг юрагим қўшиқлар билан лиммо-лим, шукурки, тилим-овозим бор. Бу овоз сенсан – авар тилим. Сен мени ёш бола сингари қўлимдан етаклаб дунёга олиб чиқдинг, мен одамларга ўз Ватаним, халқим ҳақида сўзладим. Сен мени етаклаб буюк рус тилига яқинлаштирдинг. У ҳам менинг она тилимдай бўлиб қолди, шу тил мени қўлимдан етаклаб дунё бўйлаб олиб юрди. Рус тилидан Арадер овулида мени эмизган онамдан қандай миннатдор бўлсам, шундай миннатдорман. Ва лекин жуда яхши биламан, мени туққан ўз онам бор.

      ҲАР ҲОЛДА, уйдаги ўчоққа ўт ёқиш учун қўшнидан гугурт сўраб туриш мумкин. Лекин юрагингга олов ёқиш учун дўстларга гугурт сўрагани бориб бўлмайди.

      Одамларнинг тиллари ҳар хил бўлиши мумкин, лекин уларнинг юраклари бир хил тепса бас. Менинг баъзи ўртоқларим ҳам овулни ташлаб, шаҳарга яшаш учун кетишди. Бундан фожиа ясамаса бўлади. Чунки палапонлар ҳам қанотлари қотгунча уясида яшайди. Лекин шаҳарда яшаётган айрим ўртоқларим бошқа тилда гаплашаётганига, ёзаётганига нима дейсиз? Албатта, бу уларнинг ўз иши, лекин мен уларга тушунтиргим келади. Назаримда, улар битта қўлтиғида иккита тарвузни ушламоқчи бўлган одамларга ўхшайди.

      Мен бу бечоралар ҳолига қараб СКАЧАТЬ