МЕНИНГ ДОҒИСТОНИМ. ҲАМЗАТОВ РАСУЛ

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ style="font-size:15px;">      Агар дунёда сўз бўлмаганда

      ҳозиргидай гўзал бўлмасди.

      Шоир дунё яратилмасидан

      юз йил илгари туғилган.

      Тилни ўрганмасдан шеър ёзишга уринган одам сузишни билмасдан чўмилиш учун ўзини саркаш дарёга ташлаган телбага ўхшайди.

      Баъзан одамлар миясида фикр бўлгани учун эмас, шундай тилининг учи қичиб тургани учун гапиришади. Баъзан одамлар юрагига туйғулар сиғмаётгани учун шеър ёзишмайди, балки… Тўғриси, уларнинг нима учун шеър ёзишаётганини ҳам тушунтириш қийин. Ёзган шеърларининг чиқарган товуши қуруқ ёнғоқ солинган қопни думалатганда чиқадиган шақиллашдан фарқ қилмайди.

      Бундай одамлар шеър бошлашдан аввал дунёда нималар рўй бераётганига бир қур назар ташлашмайди. Дунё қандай мусиқа, қўшиқ ва оҳангларга йўғрилганини тушунишни исташмайди.

      Шундай кезларда улардан сўрагинг келади: нима учун одамга кўз, қулоқ ва тил керак? Нега одамнинг кўзи иккита, тили эса битта? Негаки, шу битта тил қандайдир сўзни оғиздан ташқарига чиқариб юборишдан аввал иккита кўз атрофга қараши, иккита қулоқ атрофда нималар рўй бераётганини эшитиши керак.

      Тилдан кўчиб оғиздан чиқиб кетган сўз тоғнинг эгри-бугри сўқмоғидан равон йўлга чиққан отга ўхшайди. Яна сўрагинг келади: тилдан кўчган сўзни юракда қўноқ қилмасдан оғиздан ташқарига чиқариб юборавериш мумкинми?

      Сўз оддий нарса эмас. У – ё қарғиш, ё дуо; ё эзгулик, ё қайғу; ё сўкиш, ё олқиш; ё ёлғон, ё ҳақиқат; ё ёғду, ё зулмат.

      Сўз янграган яралмай олам,

      Шундай дерлар келтириб имон.

      У қандай сўз: тавбами, қасам?

      У қандай сўз: ўтинчми, фармон?

      Емирилиб бормоқда олам,

      Демак, бир сўз керак бегумон.

      Унда бўлсин тавба ва қасам,

      Унда бўлсин ўтинч ва фармон.

      Менинг ёш танишим шундай деганди: айтган сўзимга, ичган қасамимга ўзим хўжайинман, хоҳласам амал қиламан, хоҳламасам амал қилмайман.

      Эҳтимол, бундай йўл тутиш ўша танишим учун бўлаверар. Лекин ёзувчи ўз сўзининг, қасамининг, қарғишининг ҳақиқий хўжайини бўлиши керак. Ахир, у битта нарса учун икки бор қасам ичмайди. Умуман олганда, кўп қасам ичадиган одамнинг ёлғончидан фарқи йўқ.

      Агар бу китоб гиламга ўхшаса, мен уни авар тилининг турфа рангли ипларидан тўқийман, агар бу китоб қўй териларидан тикиладиган пўстинга ўхшаса, мен уни авар тилининг пишиқ иплари билан тикаман.

      Айтишларича, жуда қадим замонда авар тилида кам сўз бўлган. «Ҳаёт», «озодлик», «мардлик», «дўстлик», «олийжаноблик» каби тушунчалар битта сўзда ифодаланган экан. Майли, бошқа бировлар менинг кам сонли халқимнинг тилини қашшоқ деб айтишса айтишар. Лекин мен ўз туйғуларимни, фикрларимни ўз она тилимда қандай хоҳласам шундай ифодалай оламан, бунинг учун мен бошқа тилнинг ёрдамига муҳтож эмасман.

      Доғистонда кам сонли лак миллати бор. Лак тилида гаплашадиганлар эллик мингга етиб қолар. Уларнинг аниқ сонини айтиш қийин, чунки болалар бор ҳали гапиришни билмайди ва шундай лаклар ҳам бор, улар она тилини унутиб СКАЧАТЬ