Noc Sów. Jacek Karczewski

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ (To jedna z tajemnic latania). Ale wolne i szybkie prądy, zderzając się tuż za krawędzią skrzydeł, tworzą szumy, wiry i turbulencje. Już sam wiatr, który omiata rozpędzonego w powietrzu ptaka, powoduje sporo hałasu. Ale nie wokół sowy. Ona nie pozostawia za sobą nawet wirów!

Jak to możliwe…? Tajemnica ciszy, jaka otacza sowę, tkwi w jej piórach. Są dłuższe, luźniejsze i przede wszystkim dużo miększe niż pióra innych ptaków. Tę miękkość zapewniają im spłaszczone i bardziej elastyczne stosiny, centralny element każdego pióra. Od nich odchodzą tak zwane promienie, które połączone haczykowatymi promykami ściśle do siebie przylegają i po obydwu stronach stosiny tworzą płaskie chorągiewki. Niby nic szczególnego, bo według tego samego planu zbudowane są pióra lotne i okrywowe wszystkich latających ptaków. Ale u sów promienie pokrywają gęste, mikroskopijne włoski, które tworzą na chorągiewce aksamitny nalot. Można go wyczuć pod palcami lub zobaczyć przez szkło powiększające. To trochę tak, jakby sowy na każde swoje pióro zakładały aksamitną rękawiczkę. Niektóre z tych piór są tak miękkie, że przesuwając po nich palcami przy zamkniętych oczach, nie wyczujemy nawet, kiedy się kończą. Dodatkowo poszczególne promienie zakończone są silnie wydłużonymi, jedwabistymi wypustkami, tak zwanymi grzebykami. Największe i najbardziej widoczne ciągną się wzdłuż zewnętrznych krawędzi lotek pierwszego rzędu. Na lotkach puszczyków mszarnych jest ich ponad 320. Obrzeża sowich piór w porównaniu z piórami innych ptaków wyglądają, jakby były postrzępione lub lekko zużyte. Ale ta pozornie bezładna struktura w połączeniu z jedwabną miękkością redukuje wszelkie tarcia i turbulencje. Efekt jest taki, że nikt nie słyszy nadlatującej sowy ani nie odczuwa wywołanych przez nią podmuchów powietrza. Być może najważniejsze jednak jest to, że ona sama siebie nie słyszy. Dzięki temu polująca sowa może się skupić na dźwiękach, które dochodzą z otoczenia, i nie musi martwić się o to, czy sama nie spłoszy sobie obiadu…[17] To bardzo cenne przystosowanie, gdy przemieszczasz się wśród nocnej ciszy. Jak inaczej namierzyć i zaskoczyć przeważnie malutkie i cichutkie ofiary, jeżeli każdy twój ruch powoduje szum i podmuchy wiatru? Zależność między akustyką piór a zwyczajami łowieckimi jest u sów na tyle wyraźna, że gatunki z północnych głuszy mają zwykle lepszy słuch niż te z głośnych tropików, które z kolei w większym stopniu polegają na wzroku. Ich lot, podobnie jak lot sów dziennych, jest też głośniejszy. Wyjątkiem są sowy jarzębata i śnieżna, dla których dużo większym wyzwaniem są arktyczne mrozy. Żeby im sprostać, bardziej niż cichego potrzebują solidnego opierzenia. Głośniej latają też sowy, które żywią się owadami lub rybami. Szczególnie te ostatnie, ketupy, mają dużo twardsze, a przez to głośniejsze pióra. Cisza w polowaniu na ryby nie ma większego znaczenia, za to ultramiękkie, tłumiące pióra szybko nasiąkają wodą, o czym co jakiś czas przekonują się wszystkie sowy bezdźwiękowe.

MIĘKKO

Miękkie pióra oprócz ciszy zapewniają ciepło. Przytulna, puchowa izolacja przydaje się w chłodne noce, gdy wiele sów godzinami siedzi w bezruchu, wypatrując i nasłuchując czegoś do zjedzenia. Kłopot w tym, że miękkie pióra są delikatniejsze. Być może dlatego sowy raczej nie zażywają kąpieli wodnych (no, chyba że złapał je deszcz) ani piaskowych, ziołowych, mrówkowych czy, rzecz jasna, słonecznych. Tymczasem wszystkie te zabiegi są powszechnie stosowane przez inne ptaki. Pomagają im zwalczać pasożyty oraz utrzymać skórę i pióra w czystości i dobrej kondycji. Bez ptasiego spa sowy muszą poświęcać swoim sukniom jeszcze więcej uwagi. Sprawę ułatwia im gruczoł kuprowy, który produkuje specjalną, kremową wydzielinę do impregnacji pierza[18]. Sowy spędzają wiele czasu na jej rozprowadzaniu, dbając o to, aby nie pominąć żadnego, choćby najmniejszego piórka. Używają w tym celu dzioba, który, poza jego oczywistą funkcją, u wszystkich ptaków służy za coś w rodzaju ręki. Płomykówki, całkowicie bezwirowe, bezszelestne i najpewniej najcichsze z latających ptaków, nie mają nawet gruczołu kuprowego, a cała pielęgnacja pierza sprowadza się u nich do jego przeczesywania i napowietrzania. Robią to środkowym pazurem. Wydłużony i rąbkowany na krawędziach, jest jak specjalistyczny grzebień, który zawsze mają przy sobie. Dla wszystkich sów dużym wyzwaniem jest głowa, a przede wszystkim szlara, która między innymi z tego właśnie powodu jest też ulubioną lokalizacją pcheł, roztoczy i innych zewnętrznych pasożytów. Ptaki mogą tam sięgać jedynie ostro zakończonymi palcami stopy. To dużo mniejsza przyjemność i spore ryzyko, biorąc pod uwagę budowę piór tworzących szlarę oraz ich znaczenie dla sów. Na szczęście dorosłe mogą liczyć na swoich partnerów, a młodzież na rodziców i rodzeństwo. Co za ulga! Jak ważne są dla sów rytuały gmerania w piórach (co w nomenklaturze naukowej nazywa się iskaniem) oraz troska o nie, przekonał się każdy, kto miał do czynienia z oswojoną sową, która regularnie nadstawiała głowę, domagając się uwagi. Z bliska najlepiej też widać, jak wielką przyjemność ptaki czerpią z iskania. Błogo zmrużone lub zamknięte oczy, regularne pomruki zadowolenia i najlepiej, żeby trwało to godzinami…

      Luźne, miękkie i dobrze napowietrzone pióra, a nawet ich zlewające się z otoczeniem barwy zapewniają sowom wrażenie dużo większych, niż są one w rzeczywistości. Onieśmielają tak samo napastników, jak i potencjalne ofiary. Tak naprawdę są jednak jak pierzasta wata cukrowa, pod którą ukrywają się zaskakująco małe, lekkie ciała. Puszczyk mszarny ma głowę wielkości głowy kilkuletniego dziecka, ale to tylko dlatego, że porastają ją pióra o miąższości wynoszącej miejscami siedem i pół centymetra! Tony Angell, amerykański artysta, pisarz i sowoholik, mawia, że trzymanie w ręku puszczyka mszarnego jest jak trzymanie wielkiej, puchowej poduszki z dużym kartoflem w środku. Dla puszczyka większym problem są letnie upały niż subarktyczne mrozy. Gdy temperatury rosną, sowy otwierają skrzydła i zieją. Gdy i to nie pomaga, kładą się gdzieś na ziemi w wilgotnym, ocienionym miejscu z rozłożonymi skrzydłami. Ocieplający się klimat to dla nich jeszcze gorsza wiadomość niż dla nas.

SOWA W POWIETRZU

Większość sów to ptaki lasu. Zbudowane są jak puszczyk – zwarte, ale lekkie, o szerokich, zaokrąglonych skrzydłach, które przy wsparciu bardzo dynamicznego ogona ułatwiają im manewrowanie wśród konarów drzew. Skrzydła gatunków regularnie migrujących oraz tych, które polują w otwartym krajobrazie, są smukłe i wydłużone. Zapewniają im jeszcze większą powierzchnię nośną, która u ważącej średnio 320 gramów płomykówki (tyle, co jedno duże jabłko) może sięgać 1700 centymetrów kwadratowych, oraz bardzo niskie obciążenie. W aerodynamice oznacza ono stosunek całkowitej wagi obiektu latającego do jego powierzchni nośnej (skrzydeł) i jest jednym z jego najważniejszych parametrów. Przesądza między innymi o prędkości, zwrotności oraz o wydajności lotu, czyli kosztach spalania. Ptaki latające zwykle mają obciążenie 1–20 kilogramów na metr kwadratowy, co przekłada się na wartość wskaźnika 0,20–4,10. (U nielotów obciążenie powierzchni nośnej przekracza 25 kilogramów na metr kwadratowy ze wskaźnikiem na poziomie 5,10). Wysokie wartości oznaczają szybki lot, ale małą zwrotność, bardzo wysokie koszty energetyczne i często długi pas startowy. To tak, jakbyśmy porównali eksplozyjny, liniowy lot kuropatwy z lekkim, w pełni kontrolowanym lotem jaskółki czy… płomykówki, której wskaźnik obciążenia powierzchni nośnej skrzydeł wynosi 0,29 i jest jednym z najniższych wśród ptaków[19]. Wystarczy, że podrywająca się z ziemi płomykówka otworzy skrzydła i już jest w powietrzu. Wygląda to tak, jakby była zasysana jakimś podniebnym przyciąganiem, które jest silniejsze od ziemskiego. Nawet u puszczyków, które w porównaniu ze swoją zwiewną kuzynką zbudowane są jak typowe mięśniaki, ten sam wskaźnik wzrasta zaledwie do wartości 0,40. Bardzo korzystny stosunek wagi do powierzchni skrzydeł jest charakterystyczny dla wszystkich sów. To oraz minimalny opór powietrza, który stawiają ich miękkie pióra, powoduje, że sowy unoszą się w powietrzu bez wysiłku i przy bardzo СКАЧАТЬ