Қосалқы тарихи пәндер. І бөлім. Тұрғанжан Төлебаев

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ үлгілерін де қалыптастыра білген. Сөз жоқ, бұл мәселе ғалым-зерттеушілердің арнайы көңіл бөлуін қажет ететін өз алдына бір келелі тақырып. Бұған бір ғана ғылыми-танымдық деңгейде көңіл бөлу жеткіліксіз. Ұлттың ұлағатты дәстүрін бүгінгі және болашақтағы ұрпақтың рухани қажетіне жарату жолында антропонимикалық-мәдениеттің де кемелдігі қажет-ақ.

      Рас, Қазақстанда ономастика, соның аясында антропономика ғылымы айтарлықтай дамығанын жоққа шығармаймыз, керісінше мерей-мәртебе тұтамыз. Осы орайда қазақ ономастикасы мен антропонимиясы туралы арнайы зерттеулер жүргізіп, қалам тартқан И. Износков, Н. Катанов, А. Самойлович, Н. Бравин, И. Беляев, Н. Аристов, М. Тынышбаев, С. Аманжолов, Г. Қоңқашпаев, А. Әбдірахманов, Т. Жанұзақов, В. Потапова, Е. Қойшыбаев, О. Сұлтаньяев, В. Махпиров, Г. Жәркешева, Д. Жүнісов, Е. Керімбаев, С. Қондыбай сияқты ғалым-зерттеушілердің еңбектері аталмыш тақырыпты әр қырынан қаузап, саралай зерделеуімен назар аудартады. Атап айтқанда, қазақ ономастикасының лексикалық-семантикалық жүйесі, тіл мен этнос тарихына қатысы, аппелятивті лексика мен тарихи диалектологияның ономастикамен байланысы, сөз туындатушы және морфологиялық типтердің заңдылықтарын саралау, қазақ тілінің сөздік қорындағы ономастикондарды анықтау, ономастиканың тарихи-мәдени өмірмен, этнографиямен және географиямен байланысы сияқты біраз тақырыптарға қатысты байсалды зерттеу жұмыстары атқарылды. Мұндай ізденістер барысында қазақ ономастикасының аясындағы антропонимдерге (кісі есімдері), топонимдерге (географиялық объектілер атауы), теонимдерге (тәңірлік немесе киелі атаулар), зоонимдерге (жан-жануарлар атауы), астронимдерге (аспан денелерінің атауы), космонимдерге (космос кеңістігіне қатысты атаулар), фитонимдерге (өсімдік атаулары), хрононимдерге (тарихи оқиғаларға қатысты уақыт-межелері), идеонимдерге (рухани мәдениет объектілерінің атаулары), хрематонимдерге (материалдың мәдениет объектілерінің атаулары) дербес таным салалары ретінде ден қоюға жол ашылды. Әрине, таным жолы шексіз. Бұл жолда біткен істерден гөрі бітірер істердің аясы анағұрлым ауқымды екені аян.

      Мұндай ойдың жосығы қазақ антропонимикасына да тікелей қатысты. Басқасын былай қойғанда, антропонимикалық зерттеу атаулының іргетасы болып табылатын қазақтың төл есімдері (дербес есімдер – индивидуальные имена) осы уақытқа дейін толымды деңгейде жинақталмай келеді. Қазақтың төл есімдері ең бір мол жинақталды делінетін Т. Жанұзақов пен К. Есбаеваның «Қазақ есімдері» атты анықтама сөздігінде он мыңдай ғана есімдер қамтылған. Мұның өзі негізгі түбір есімнен өрбитін туынды есімдерді қоса есептегендегі көрсеткіш. Мәселен: Балта, Балтабай, Балтабан, Балтабек, Балтазар, Балташ немесе Жайсаң, Жайсаңбай, Жайсаңбек деген сияқты.

      Әрине, этнос аясындағы төл есімдер мүмкіндігінше толық жинақталмай тұрып, антропонимикалық байсалды зерттеулер жүргізу немесе ғылыми объективті ой-тұжырымдар жасау мейлінше қиын. Әсіресе, этностың төл антропонимдерін СКАЧАТЬ