Ko‘hna dunyo. Odil Yoqubov

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ ipak soyabon tutilgan oltin taxtda o‘tiribdi. Fil atrofini arg‘umoq o‘ynatgan lashkarboshilar, amirlar, vazir-u vuzaro qurshab olgan.

      Qalin chakalakzor bilan qoplangan qir etagidan keng o‘zan o‘tar, o‘zanning u yuzidagi tepalikda atrofi baland devor bilan qurshalgan muazzam qal’a ko‘rinardi. Qal’a ichida esa, yuksak peshtoqlari falakka qadalgan, uchlik qubbalari sof tilla bilan naqshlangan g‘aroyib bir ibodatxona yal-yal yonib, ko‘zni olar, yo‘q bu ibodatxona emas, arshi a’loga bo‘y cho‘zgan bir mo‘jiza edi!

      Sulton turgan qir ham, pastdagi soy ham, soyning u yuzidagi tepalik ham – hamma yoq hisobsiz lashkarga to‘lgan, u yoqdan bu yoqqa ot surgan suvorilar hayqirig‘i, qurol-yarog‘larining sharaq-shurug‘i, otlar dupuri, jangovar fillar na’rasi yer-u ko‘kni larzaga solgan. Lekin sultonning qonini jo‘shtirgan bu yoqimli suronni hazin qo‘shiqqa o‘xshash bir ovoz buzib turar, bu – qal’adagi muhtasham ibodatxonaga berkinib, ibodat qilayotgan mahbuslar ovozi edi. Yurakni zir titratguvchi bu hazin qo‘shiq tobora avjga chiqib, sultonning yuragiga g‘uluv solmoqda edi…

      Yo tavba! O‘zanning bu yuzidagi ulkan shahar kecha bir hamla bilanoq taslim bo‘lgan. Ana, qarorgoh tevaragidagi qalin chakalakzorlarda qo‘llariga kishan urilgan hind sarbozlari to‘p-to‘p bo‘lib yotibdi. Ularning qurol-yarog‘lari tog‘-tog‘ bo‘lib uyulgan, jangovar fillari esa sulton qo‘shinlariga xizmat qilmoqda, lekin bu muazzam qal’a hamon taslimdan bosh tortmoqda. Bu yurish chog‘ida o‘nlarcha shaharlarini bir hamla bilan zabt etgan sultonning muzaffar qo‘shinlari esa bu qal’a ro‘parasida ojizlik qilmoqda, ne-ne qal’a devorlariga yetgan narvonlar bu qal’aning osmono‘par devorlariga yetmayapti, boshqa qal’alarni qog‘ozday teshgan arrodalar bu qal’aning metin devorlariga «tishi» o‘tmay turipti. Ulardan otilgan toshlar qal’a devorlariga tegib, bamisoli koptokday qopchiydi… Bu ne hol? Nahot ne-ne shaharlarni bir hamla bilan tiz cho‘ktirgan sultoni muntasirning13 muzaffar qo‘shini bu qal’a uchun tag‘in bir necha kun jang qilsa?

      Sulton Mahmud erka vaziri Abul Hasanak tutgan tilla qadahni bir ko‘tarishda sipqarib, yelkasi osha osmonga otdi. Oltin qadah havoda mo‘jaz qushchaday yarqirab, yerga tushdi-yu, musaffo jaranglab, o‘siq maysalar orasiga yumalab ketdi. Sulton novcha bo‘y-bastini rostlab, hammasi bir xil qora arg‘umoqlarini o‘ynatib turgan lashkarboshilarga yuzlandi, qahrli qisiq ko‘zlari o‘tday chaqnab:

      – Amir Nushtegin! – deb na’ra tortdi.

      Surmarang sallasiga amirlik nishoni qadalgan yo‘g‘on, chorpahil lashkarboshi ostida yer depsingan qora arg‘umog‘ini niqtadi. O‘rgatilgan arg‘umoq qasir-qusur bostirib kelib, fil ro‘parasida cho‘kkaladi. Amir Nushtegin esa, egardan tushmay, qo‘lini ko‘ksiga qo‘ydi:

      – Oftobi olamning xizmatiga muntazirmen!

      – Muntazirsen! – dedi sulton achchiq kinoya bilan. – Ikki kundirki, kichik bir qal’ani zabt etolmay ovorasen! Shahar taslim bo‘lmasa ne qilmoq darkor, amir Nushtegin?

      – O‘t qo‘ymoq, oftobi olam!

      – O‘t qo‘ymoq bo‘lsa nechun qo‘ymaysen? Nechun?

      «O‘t» so‘zini eshitganda yaqindagi chakalakzorda g‘uj bo‘lib yotgan, hammasi bir xil sariq ko‘ylak, bir xil sariq ipak shalvar kiygan qora tanli hind zodagonlari orasida g‘ala-g‘ovur ko‘tarildi. So‘ng chehrasidan allaqanday shuur yog‘ilib turgan allomanamo bir kimsa davradan otilib chiqdi-da, oppoq boshini egib, bir nimalar deb iltijo qildi. Sulton atrofiga olazarak boqib:

      – Bu majusiy ne deydi? Abu Rayhon qayda? – deb so‘radi. Chakalakzor orasidagi havorang chodirdan ko‘k banoras to‘n kiyib, boshiga oq salla o‘ragan, kaltagina uchburchak soqoli uzunchoq qoramtir yuziga yarashib tushgan novcha bir alloma chiqib, sipolik bilan bosh egdi.

      – Yaqinroq kel, Abu Rayhon! Bu g‘ayridinning so‘zini eshit! Arzi ne – senga so‘zlasin, sen bizga so‘zla!

      Beruniy ot tuyoqlari ostida ezilgan qalin maysalarni ship-ship bosib nuroniy cholning yoniga keldi, boshini osiltirganicha mo‘ysafidning hayajonli, palapartish so‘zlarini eshitdi.

      – Bu bandayi ojiz sizday amiralmo‘minindan mehri shafqat tilaydi! Deydikim, bu qasrda ellik ming g‘arib-u g‘urabo yig‘ilgan!

      – G‘arib-u g‘urabo! – dedi sulton ovozi momaqaldiroqday qaldirab. – G‘arib-u g‘urabo bo‘lsa… nechun lashkari muzaffarga qarshilik qiladi? Nechun taslim bo‘lmaydi?

      – Oftobi olam! Qal’a ahlining aksari ojizalar emish, begunoh norasidalar emish, chollar emish, davlatpanoh!

      Beruniy so‘zini tugatmagan ham ediki, boyagi nuroniy chol yuztuban yiqilib, qo‘llari bilan yer tirnashga kirishdi. Beruniy «yalt» etib yuqoriga, fil yelkasida oyoq kerib turgan sultonga qaradi, beixtiyor oldinga talpinib:

      – Olampanoh! – deb xitob qildi. – Shafqat qiling, olampanoh!

      Uning so‘zlarini amiralmo‘mininning:

      – Amir Nushtegin! – betoqat hayqirig‘i bosib ketdi. – Taslimdan bosh tortgan qasrga o‘t qo‘ygil, o‘t!

      Chakalakzorda bir-biriga suyanib, guj bo‘lib o‘tgan hind mahbuslari qoramtir qo‘llarini ko‘kka cho‘zib, uvvos tortib yig‘lashdi, lekin pastga qarab ot surgan Nushtegin navkarlarining g‘olibona qiyqirg‘i mahbuslar nolasini ko‘mib yubordi. Zum o‘tmay, to‘rt tomondan ko‘tarilgan alanganing qizg‘ish tillari muazzam ibodatxonani ajdaho yanglig‘ yalab, oftobday charaqlagan oltin qubbalarini yamlab yutdi…

      Alanganing mudhish tillari shunday shafqatsiz, olov ichida qolgan muazzam ibodatxonaning yarqirashi shunday… go‘zal ediki, qir yonbag‘ridagi behisob lashkar, go‘yo bu manzaradan sehrlanganday qotib qoldi. Bu sovuq va ulug‘vor go‘zallikka faqat bir narsa xalaqit berar, u ham bo‘lsa qal’a ichidan, yong‘inda qolgan ibodatxona tuynuklaridan eshitilayotgan boyagi hazin kuy, yuraklarni timdalovchi boyagi mungli qo‘shiq edi! Uzoqdan kelayotgan bu hazin qo‘shiqqa endi qandaydir yomon, ko‘ngilni ozdiruvchi qo‘lansa hid ham qo‘shilgan edi. Ajabo: qo‘lansa hid kuchaygan sayin ko‘ngilni vayron qiluvchi bu qo‘shiq ham avjga chiqmoqda, go‘yo yer qa’ridan kelayotgan o‘liklar faryodiday tizginsiz mung bilan yangramoqda edi.

      – Ey, Yaratgan egam! – dedi sulton yuragi uvishib. – Nahot bu majusiylar tiriklayin o‘tda kuyib ketadiki, ammo tiz cho‘kmaydi? Qo‘shiq aytib tiriklayin yong‘uvchi elni birinchi ko‘rishim!

      Sultonning xayolini Beruniyning g‘amgin ovozi bo‘ldi.

      – Yo‘q, bu qo‘shiq emas, amiralmo‘minin! Ellik ming begunoh bandalarning nolasi bu! Ular toat-ibodat ila parvardigori olamga nola qilmish! Gunohimiz ne, deb yig‘la-mish ular!

      – Bas, Abu Rayhon! Takabburlik sabab, tag‘in mubohasaga jazm etdingmi? Men seni ul mutakabbir hakim… Ibn Sinoni topib kel, deb yo‘llagan edim. Sen bo‘lsa uni topib kelmoq o‘rniga… g‘animlarim yonini olib, menday amaralmo‘mininga so‘z qaytarasen! – Sulton shunday deb, qilichini shartta qinidan sug‘urdi-da, boshi uzra ko‘tardi, biroq nogahon biqiniga qadalgan sanchiqdan ingrab yubordi-yu… uyg‘onib ketdi.

      Shiftdagi oltin qandillarga terilgan shamlarning ko‘pchiligi so‘nib qolgan, devorlariga sarg‘ish ipak pardalar tutilgan katta tanobiy xona g‘ira-shira, hamma yoq suv quygandek jimjit edi.

      Sulton go‘yo o‘z xobxonasida emas, sovuq go‘rda yotganday bo‘lib, jismidan sovuq ter chiqib ketdi. Yuragi qoqsuyak ko‘kragini yorib chiqqudek gurs-gurs urar, СКАЧАТЬ