Шежірем сыр шертсе. Тажис Мынжасар

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ сәйкес келетіндігі. Мұндай ұқсастықты көне жазбалардан молынан ұшыратуға болады. Ұшырата отырып, Майқы би әріде емес, күні кеше, Шыңғыс ханның кезінде-ақ билігін пайдаланып, Дешті Қыпшақ жерінде бұрынғы қазақ ру, тайпаларынан мемлекет, хандық түрінде болмаса да жер жапсары мен жұрт тіршілігіне орайлас жүздерге бөлінген, бір кездегі Қазақия тәрізді ұлыстық әкімшілік-басқару жүйесін құрып, оларға байырғы қазақ атын қайта жаңғыртып, қайырып бергісі келгендігін байқайсыз.

      Жаңғыртып ғана қоймай, оны біржолата орнықтырып, қалыптастыру үшін қолынан келгеннің бәрін істеп баққанын көресіз. Осы ретте оны болашақ қазақ мемлекеттігі мен ұлттығын қалыптастыруға, оның алғы шарттарын жасап, іргетасын қалауға үлкен үлес қосқан данышпан дала көсемдерінің бірі ме дейсің. Майқы бидей көсемдердің осынау тірліктеріне қарап, «Қанына тартпағанның қары сынсын» деген ежелгі мәтел еріксіз есіңізге түседі.

      Оның іскер тірліктері, тарих көрсетіп отырғандай, ол өлгеннен кейін жалғасын таппай, тоқтап қалған жоқ. Оның таудан аққан бұлақтың бұлау күшіндей елдікті, тәуелсіздікті, еркіндікті аңсаған өсиеттерін әрі қарай ұрпақтан ұрпаққа аманаттай аңыз етіп жеткізуші Бұқар, Асандай ақылгөй жыршы, жыраулар ел арасынан шығып жатты. Олар Керей менен Жәнібек сынды сұлтандар мен оларға бағынышты ұйымдасқан қалың жұрттың жігерін қайтпас күреске қайрақ тастай жанып, білеп келгендіктері белгілі.

      Қазақтар «жүздік» әкімшілік-басқару жүйесіне ресми түрде негізінен Қасымханұлы Ақназар ханның тұсында көшірілді. Қазақстан Ғылым академиясының корреспондент-мүшесі Серғали Толыбеков өзінің «Қазақ шежіресі» атты кітабында бұл хан елін «үш жүзге» 1538 жылы бөлгенін айтады. Өзіне Моғолстаннан қосылған ру-тайпаларға «Ұлы жүз» деп, Ақорданың Сарыарқадан Шу өңіріне қоныс аударған ру-тайпаларына «Орта жүз» деп, ал Ноғай ордасынан бөлінген алшындарға «Кіші жүз» деп айдарлатып ат тағады. Әлбетте, олар «жүздерге» алып жатқан географиялық аймақтарына, тіл ерекшеліктеріне, тарихи тағдырларына, мәдени-тұрмысына, әдет-ғұрып, салттарына, шаруашылық кәсіптерінің біртекті, ұқсастығына орай осылай қайта жіктеліп, бөлінгендері анық.

      «Ұлы жүз» бірлестігі Жетісу жерінде көне заманнан қоныстанып келе жатқан Шу мен Талас, Сыр мен Іле өзендерінің құнарлы кең алқаптарын иеленді. «Орта жүз» бірлестігі сайын Сарыарқа даласы мен соған иығы тиіп жатқан жақын жерлерді жайлады. «Кіші жүзге» Еділ, Жайық арасы мен Орал маңына дейінгі жерлер тиді. Әлбетте, билігіне қарай әр ханның кезінде бұл жерлер бірде қолдан шығып, бірде қайта иемделініп, бірде тарылып, енді бірде кеңейіп отырды. Сондықтан соғыс-түйіс жиі болып тұрған аумалы-төкпелі заманда пәлен жер түгендікі деп біржолата кесіп айту қиын еді. Бүгінгі менің жерім ертең өзгенің иелігіне айналып кетіп жатты. Бәрі шартты түрде кесіліп, белгіленіп отырды. Біз де шартты түрде айтып отырмыз.

      Тілі дегеннен шығады, «үш жүз» жұртының СКАЧАТЬ