Сайланма әсәрләр. 2 том. Публицистик язмалар һәм мәкаләләр. Адлер Тимергалин

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ яшерен тел барлыкка китергән»нәр икән. Бу телне автор «Яңа Бистә сөйләме» дип атый һәм аны үзе үк «караклар жаргоны» дип аңлатып китә.

      Мондый жаргоннар бик күп телләрдә яшәгән, яши һәм аларны дәүләтара сәяси сәбәпләрдән бигрәк, эчке иҗтимагый сәбәпләр тудыра. Әйтик, рус теле кысаларында яралган кырык тартмачылар (коробейниклар) жаргоны бар, ә ГУЛАГ илендә коточкыч таралыш алган «лагерь жаргонын» инде әйтәсе дә юк. Рус лагерь жаргонында, мәсәлән, татарча «бабай» сүзе дә «хезмәт итә». Бу «җәһәннәм теленең» көндәлек тормышыбызга үтеп керә барганын сизәмсез?

      Р. Батулла «Яңа Бистә теле»н «бик бай, сыгылмалы, синонимнарга да бай» дип бәяли һәм хәзерге вакытта, Яңа Бистә таралу сәбәпле, бу телнең гамәлдән чыгуына кайгырганын белдерә. Ни дисәң дә, «жаргоныбыз»ның фәнни яктан өйрәнелмичә юкка чыгуы кызганыч шул. Иҗтимагый күренеш буларак, бу тел кәгазьгә төшерелеп, тарихта теркәлеп калуга лаек, әлбәттә. «Тел галимнәре, студентлар исән картлар янына йөреп, шул серле телнең үрнәкләрен язып калдырсын иде», – дип яза мәкаләнең авторы. Конкрет бу мәсьәләдә мин Рабит Батулла белән килешәм. «Яңа Бистә теле» эзләре иске татар әдәбиятында да сизелеп-сизелеп куя, аларны да чүпләп җыясы бар. Ә Р.Батулла бистәнекеләр авызыннан язып алган сүзләр арасында гади сөйләмгә караганнары да күренә (теңәр – тегеңә, мән – белән, тай – кач), кайберләре, ихтимал, иске мәдрәсә шәкертләре теленнән булыр (җантимер – жандарм, пәнҗеки – акча).

      Менә шушында, русчалап әйтсәк, «мат» һәм «матерщина» мәсьәләсенә килеп терәләбез.

      Р. Батулла: «Башка илләрдә сүгенү кәлимәләрен дә сүзлекләргә кертәләр бит. Аңа карап ул илләрдә сүгенү артмый. Сүгенү сүзләрен сүзлекләрдән куган илдә – Русиядә – көфер сүзлелек чәчәк ата», – дип яза.

      Тормышта сүгенү сүзләренең сүзлектә булу-булмавы белән аларның тормышта кулланылу күләме (ешлыгы) арасында ниндидер багланыш, математиклар әйтмешли, кире пропорциональлек эзләү – пүчтәк эш. Юк андый багланыш. Әйе, Русиядә урамда ике сүзнең берендә, һич югында, «белен» сүзен ишетәсең. Аны хәтта эстрада артистлары да авыз тутырып әйтә, телевизордан да ишетелгәли ул… Ә бит сүгенү гыйбарәләре сүзлеге («Русский мат») соңгы ун ел эчендә Русиядә инде берничә тапкырлар басылды. «ГУЛАГ сүзлеге» нәшер ителде. Менә хәзерге вакытта «Мат»ның 12 томлыгы чыгып ята. Аның беренче ике томын миңа да тотып карарга туры килде. Яшермим, бу китапны тотканнан соң, кулны әйбәтләп юасы була. Мин, мәсәлән, могтәбәр китапларым арасында ул китапка урын таба алмас идем. Күрсәтергә дип алып кергән танышыма «мат китаплары»н тизрәк кайтарып бирү ягын карадым.

      Рәсәй кебек кырык корамалы ил садә арифметикага, төрле пропорциональлек кагыйдәләренә буйсынмый. Илнең икътисадын торгызмый торып, илнең культурасын күтәрми торып, шакшы телле сәхнә йолдызларының авызларына кундырмый торып, безне урам «белен»нәре һәм «керән»нәре белән бик озак сыйлаячаклар әле. Гавам һәм имидән яңа аерылган «төркем малайлары» шушы адашкан «йолдызлар»га иярә бит.

      Гомумән СКАЧАТЬ