Ukraina. Przewodnik historyczny. Sławomir Koper

Чтение книги онлайн.

      Kopiec Unii Lubelskiej (stan u schyłku XIX stulecia)

      (…) Stoji sy nad Miastem moja sztuczna góra,

      Wiatry ku nij lecu zy wszystkich stron świata;

      To w słońcu jaśnieji, to utoni w chmurach,

      Srebrna w śniegach zimy, zilona w czas lata…

      Dlatego specjalni jo lubiu lwuwiani,

      Bu stond je prześliczna panorama Lwowa;

      W spacerach pu Zamku często staju na nij,

      Aby si na Miastu z luboiściu kikować.

      Dlatego ja, Smolka, pragnym, by stału si ze mnu

      To co z tymi, chtórych na Kopcu widzicie;

      Aby mocu jakuś dźwignienty tajemnu

      Tyn mój POMNIK stanuł na myj góry szczyci.

      Abym móg, jak oni pełyn zachwycenia

      Miastu naszy cudny podziwiać du woli;

      Płaczym jednak skryci, bu na nic marzenia…

      I pomnik ma sercy, chóry czasem boli… [29]

      Synem Franciszka był Stanisław Smolka – jeden z najwybitniejszych polskich historyków, profesor uniwersytetów we Lwowie i Krakowie, przedstawiciel krakowskiej szkoły historycznej.

      Franciszek Smolka nie był jedynym obcokrajowcem, który we Lwowie uległ polonizacji. To miasto w nieprawdopodobny sposób wpływało na psychikę napływowych urzędników i ich rodzin. Niejeden twórca polskiej kultury miał obce korzenie, a jednak wychowany nad Pełtwią czuł się Polakiem. Wincenty Pol (syn Vincenta Pohla), Karol Szajnocha (syn Vencla Shejnohy Vtelensky’ego), Józef Dietl (syn Heinricha Dietla). Kompletnie zdezorientowany cesarz Franciszek I pisał w dniach powstania listopadowego:

      „Że Polacy galicyjscy idą do powstania, to mnie nie dziwi […]. Ale nie mogę pojąć, czego tam szukają synowie moich urzędników? Wszakże u Pana Boga za piecem nie będzie im lepiej jak u mnie?!” [30]

      Zgodnie z zaleceniem cesarskim radca gubernialny Reitzenheim przygotował projekt surowych kar (łącznie z więzieniem) dla rodziców, których dzieci zbiegły do powstania. W dniu oficjalnego ogłoszenia rozporządzenia otrzymał raport policyjny stwierdzający, że jego rodzony syn prosto z jakiegoś balu uciekł do Kongresówki walczyć z Rosjanami. Wyjechali również inni synowie polityków i urzędników: konsyliarza rządowego von Roya, sędziego Webera, starosty Ostermana, oficerów policji Rosenberga i Wittmana. Wykładający historię powszechną na zniemczonym Uniwersytecie Lwowskim profesor Mauss (nie znał nawet słowa po polsku!) niemal siłą wyrzucał z zajęć studentów, nakazując im iść do powstania! I jak tu nie mówić, że Lwów był najbardziej polskim z polskich miast?

      Józef Reitzenheim walczył pod Olszynką Grochowską i Ostrołęką, a po upadku powstania wyemigrował do Francji, gdzie działał w strukturach polskiej emigracji i przyjaźnił się z Juliuszem Słowackim. Polskim patriotą pozostał na zawsze, do kraju powrócił w czasie Wiosny Ludów, walczył na Wołyniu podczas powstania styczniowego.

      Zmiany polityczne w monarchii habsburskiej umożliwiły mu powrót do Lwowa, gdzie spędził ostatnie lata życia i został pochowany na cmentarzu Łyczakowskim. I właśnie o tych Polakach z wyboru, o lwowiakach obcego pochodzenia, warto pomyśleć, stojąc na tarasie widokowym Wysokiego Zamku.

      Lwowski bałak i batiarzy

      Mówimy Lwów, a myślimy Łyczaków. W żadnym innym polskim mieście jedna dzielnica nie zdominowała w taki sposób postrzegania miasta. To na Łyczakowie narodziła się słynna lwowska gwara (bałak), to stąd pochodzili najsłynniejszy batiarzy. W odróżnieniu od warszawskiej Pragi czy Czerniakowa pochodzenie z Łyczakowa nobilitowało. Niemal każdy lwowiak mieszkał lub urodził się na Łyczakowie, a przynajmniej tak twierdził.

      Ulica Łyczakowska ponownie nosi historyczną nazwę i wejście na nią (koło klasztoru Bernardynów) oznacza podróż w czasie, wędrówkę śladami najbardziej charakterystycznych miejsc dawnego Lwowa. Dzielnica zachowała się w niemal niezmienionym stanie, nie ma tu wprawdzie zabytków wysokiej klasy (jedynie klasztor Klarysek i kościół Świętego Antoniego), ale jej ozdobą jest legenda. To miejsce, gdzie narodził się folklor lwowski, do dziś wspominany z łezką w oku:

      „Tam na końcu – opisywał Alfred Nossig – szeregu domów miejskich, wyższych, o szerokiej fasadzie, znajdowały się szpitale i zakłady dla kalek, umieszczone w tej okolicy dla suchego i zdrowego powietrza; tu rozpoczynało się przedmieście. Tam miasto się skończyło, niby las wysoki, cienisty; tu wystąpiłeś na zrąb jasny, słoneczny, niskim zarośnięty krzewem. Dachy niskie, z gontów układane, dziwacznie powyginane, ciągną się rzędem nieprzerwanym, jak baldakiny krzewów z gałązek utworzone; a poniżej okienka małe, otwarte, pełne kwiatów lub zamknięte, połyskujące, jakby tarnina ciemna, a błyszcząca szadzią” [31].

      Dzisiaj zniknęło już wrażenie, że początek Łyczakowskiej oznacza koniec miasta. Lwów się rozrósł, ale domy z niewielkimi oknami stoją tak jak przed 1939 rokiem.

      „Tu, od kościoła Piotra i Pawła, szersza i jaśniejsza droga się otwiera. Poza domkami niskimi, pomiędzy którymi zielenią się małe ogródki, widzisz już widnokrąg szeroki, falisty; droga pod górę się wspina, a na wierzchołku jej z dala ujrzysz już czarno-żółte belki rogatki miejskiej. Domki gorzej budowane, niektóre kryte dachem słomianym, chowają się za parkanem z desek szarych. Poza prawym rzędem domków rozpoczyna się wzgórze niskie a rozległe, na którego grzbiecie widnieje z daleka cmentarz Łyczakowski, СКАЧАТЬ