1941. Rok, w którym Niemcy przegrały wojnę. Andrew Nagorski

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ sąsiadem jest rozsądne. Pracujący w niemieckiej ambasadzie w Moskwie w latach trzydziestych von Herwarth – którego antyhitlerowskie przekonania skłoniły do nawiązania kontaktu z zachodnimi dyplomatami – wkrótce przekonał się, że jakiekolwiek próby ostrzegania Berlina przed niedocenianiem możliwości Związku Radzieckiego przynoszą odwrotne do zamierzonych skutki. „Stwierdziliśmy, że naszym obowiązkiem jest przypominanie o sile Związku Radzieckiego”, wspominał. Gdy jednak on i jego koledzy to czynili, „Hitler interpretował nasze raporty w sposób dokładnie przeciwny do przewidywanego. Czytając, że Rosjanie nadal są potężni i mogą się stać jeszcze potężniejsi, Hitler zdecydował, że lepiej uderzyć natychmiast, zanim rozbudują swe siły i zyskają możliwość dyktowania warunków całej Europie”⁸³.

      Wyżsi urzędnicy podnoszący inne argumenty przeciwko atakowi na Związek Radziecki spotykali się z podobną reakcją. Ernst von Weizsäcker, sekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, stwierdził, że takie posunięcie „jedynie podniesie morale Brytyjczyków”, jako że zostanie uznane za oznakę „niemieckiej niepewności co do sukcesu w wojnie z Wielką Brytanią”. Inny sceptyk, admirał Canaris, prosił generała Keitla, by ostrzegł Hitlera przed niedocenianiem radzieckich możliwości. Keitel odparł: „Mój drogi Canaris, może pan znać się na wywiadzie wojskowym, ale jako marynarz z pewnością nie pragnie pan udzielać nam lekcji planowania strategicznego”⁸⁴.

      Uzasadniając swój plan ataku na Związek Radziecki, Hitler przywoływał nie tylko kalkulacje polityczne i wojskowe, ale także gospodarcze – pomimo braku cierpliwości dla Thomasa i innych podwładnych, którzy usiłowali wysuwać argumenty ekonomiczne przeciwko szybkiemu zaangażowaniu się w wojnę. 9 stycznia 1941 r. powiedział swoim generałom, że zwycięstwo nad Związkiem Radzieckim zabezpieczy Niemcy przed jakimkolwiek atakiem. „Gigantyczne przestrzenie Rosji kryją niezmierzone bogactwa”, oświadczył. „Niemcy muszą je opanować gospodarczo i politycznie”⁸⁵.

      Co ciekawe, po podpisaniu paktu Ribbentrop–Mołotow Niemcy uzależniły się od nieprzerwanych radzieckich dostaw. Bez gigantycznych radzieckich transportów paszy dla zwierząt, ropy, metali i kopalin niemiecka gospodarka cywilna i wojskowa byłaby o wiele słabsza. Pułkownik Eduard Wagner, naczelny kwatermistrz armii, oświadczył, że „zawarcie tego traktatu nas ocaliło”⁸⁶.

      Słuszności tych słów dowodzi kilka przykładów znaczenia radzieckiego wsparcia. W roku 1940 Niemcy otrzymali ze Związku Radzieckiego 65 procent wykorzystanego chromu, 74 procent fosfatów i 55 procent manganu. Zamiast jednak zastanowić się nad tym, że uderzenie na ten kraj przerwie owe dostawy, Hitler trwał przy zdaniu, że szybka i zwycięska kampania zapewni mu „niezmierzone bogactwa”, o jakich mówił swoim generałom. Wszelkie argumenty na temat słabości gospodarczej Niemiec stawały się przez to nieistotne.

      Latem i jesienią 1940 r. feldmarszałek Fedor von Bock w większości nie brał udziału w debatach dotyczących inwazji na Związek Radziecki z powodu przedłużającego się urlopu zdrowotnego. Jednak w przypadające 3 grudnia sześćdziesiąte urodziny odwiedził go Hitler, przynosząc skromny podarunek oraz jasną informację. „Po zwyczajowych pytaniach o zdrowie powiedział mi, że konieczne będzie zmiecenie Związku Radzieckiego z powierzchni ziemi”, wspominał von Bock. „Byłem cokolwiek zaskoczony oświadczeniem Hitlera i zauważyłem, że przy ogromnym terytorium Rosji oraz jej nieznanym potencjale wojskowym będzie to trudne zadanie, nawet dla naszych potężnych sił”⁸⁷.

      Gość nagle stał się „chłodny i sztywny”. Hitler stwierdził, że „przeznaczeniem Niemiec jest rozpocząć tę wielką krucjatę przeciwko bolszewizmowi”. Bardziej przyjaznym tonem dodał, że spodziewa się, iż von Bock odegra „decydującą rolę” w tej krucjacie. Von Bock rzeczywiście miał dowodzić Grupą Armii „Środek”, której zadaniem było opanowanie centralnej Rosji i samej Moskwy.

      Dwa tygodnie później, 18 grudnia, Hitler wydał dyrektywę nr 21 – „Operacja Barbarossa”. Jej preambuła głosiła:

      „Niemieckie siły zbrojne muszą być gotowe, nawet przed zakończeniem wojny z Anglią, do zniszczenia Rosji Radzieckiej w błyskawicznej kampanii (»Operacja Barbarossa«)”⁸⁸.

      Podobnie jak wiele elementów tego pędu ku rozszerzeniu wojny na wschód, wybór kryptonimu operacji sugerował marne przygotowanie. Barbarossa to przydomek Fryderyka I, niemieckiego cesarza, który utonął, wiodąc swe wojska do Ziemi Świętej w 1190 r.⁸⁹

      Hitler wmówił sobie, że jego wojska odniosą kolejne oszałamiająco szybkie zwycięstwo. Wiosną 1941 r., oświadczył, jego oddziały „osiągną zenit”, podczas gdy radzieckie „znajdą się w »nadirze«”⁹⁰. Jak to ujął na początku stycznia, „Jako że Rosję należy pobić i tak, lepiej uczynić to teraz, gdy rosyjskie siły zbrojne nie mają dowódców i są źle wyposażone”.

      Mimo to jego dowódcy mieli wątpliwości. Gerhard Engel, adiutant wojsk lądowych przy Hitlerze, zapisał 18 grudnia w swym dzienniku, że generał Halder poprosił go, by wysondował, czy dyktator „rzeczywiście planuje wojnę czy jedynie blefuje”. Engel, który był pośrednikiem między generalicją a Hitlerem, mógł dokonywać projekcji tych wątpliwości na Hitlera, gdy pisał: „Jestem przekonany, że F. [Führer] nadal nie wie, co się stanie. Nieufność wobec własnych dowódców, niepewność co do siły Ros[ji], rozczarowanie brytyjskim uporem wciąż go pochłaniają”⁹¹.

      28 stycznia 1941 r. Halder napisał w swoim dzienniku: „Barbarossa. Sens nie jest jasny. Nie ugodzimy tym w interesy Anglii. Nie poprawimy też istotnie naszej bazy ekonomicznej. Nie wolno nie doceniać ryzyka na Zachodzie”⁹².

      1 lutego von Bock został wezwany na kolejne spotkanie z Hitlerem. „Uważa upadek Rosji za przesądzony”, zapisał feldmarszałek. Ostrzeżenia von Bocka, że jego armie mogą ponosić klęski, nie poruszyły Hitlera. „Jestem przekonany, że uderzą na nich jak huragan!”⁹³, oznajmił.

      Von Bock, tradycyjny pruski wojskowy, natychmiast zaczął sumiennie przygotowywać się do poprowadzenia swych wojsk w serce Rosji, niezależnie od wątpliwości. Jednak ledwie dwa tygodnie później zadziwiło go odkrycie, że w wielu jego jednostkach brakuje żywności z powodu trudności zaopatrzeniowych. „Skoro racje ogranicza się już teraz, co będzie, gdy wkroczymy w głąb Rosji, daleko od naszych źródeł zaopatrzenia?”⁹⁴, zapisał w swym dzienniku.

      Hitler nie zadawał sobie takich pytań. Wielokrotnie już udowadniał wątpiącym, że ma rację, i był zdecydowany uczynić to ponownie. Podczas spotkania z generałami trzy tygodnie wcześniej już widział Niemcy, potężne dzięki przewidywanemu zwycięstwu w Związku Radzieckim, gotowe do „wojny przeciwko kontynentom”⁹⁵. Innymi słowy, gdyby Stany Zjednoczone przyłączyły się do konfliktu, Niemcy miały dysponować zasobami świeżo podbitych terytoriów na wschodzie i bez wątpienia pokonałyby również tego wroga.

      2

      Dwie primadonny

      Wedle wszelkich źródeł dla Winstona Churchilla punkt zwrotny – i największe wyzwanie – nadszedł w czasie bitwy o Anglię latem i jesienią 1940 r., gdy Luftwaffe bezskutecznie próbowała zdobyć panowanie na brytyjskim niebie przed ewentualną niemiecką inwazją. Wedle samego Churchilla jednak znalazł się on w jeszcze trudniejszym położeniu kilka miesięcy później, w początkach 1941 r. „Spoglądając wstecz na niemilknący tumult wojny, nie potrafię przypomnieć sobie okresu, w którym tak ogromna liczba problemów i ich presja obciążałyby mnie i moich kolegów w większym stopniu aniżeli w pierwszej połowie roku 1941”⁹⁶, pisał premier w swoich wspomnieniach.

СКАЧАТЬ