Makaton w rozwoju osób ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi. Bogusława Beata Kaczmarek
Чтение книги онлайн.
Читать онлайн книгу Makaton w rozwoju osób ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi - Bogusława Beata Kaczmarek страница 7
Название: Makaton w rozwoju osób ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi
Автор: Bogusława Beata Kaczmarek
Издательство: OSDW Azymut
Жанр: Учебная литература
isbn: 978-83-7850-726-0
isbn:
Obowiązujące od 2005 roku Rozporządzenie promuje opisywany model, postulując, że rodzice dzieci powinni być obecni na zajęciach wczesnego wspomagania rozwoju. W kontekście nauki porozumiewania się model ten wydaje się jedynym słusznym. Rodzice muszą mieć szansę obserwowania efektywnych zachowań terapeutów, by sami mogli je przejmować i powielać.
Zadania logopedy i filozofia AAC jako niezbędny element interwencji
W tradycyjnym rozumieniu logopeda w zespole wczesnego wspomagania rozwoju odpowiedzialny jest za wywołanie i rozwijanie mowy u dziecka. Dużą wagę przywiązuje też do monitorowania funkcji narządu artykulacyjnego i usprawniania go poprzez karmienie terapeutyczne oraz odpowiednie ćwiczenia, a także do treningu słuchowego.
Powinności logopedy należy jednak widzieć szerzej. Jest on terapeutą komunikacji, języka i mowy. Najważniejszym celem nie jest mowa sama w sobie, lecz raczej funkcjonalna komunikacja (jeśli to tylko możliwe – symboliczna, językowa, za pomocą różnych środków, w tym mowy), zapewniająca dziecku psychiczny komfort i warunki wszechstronnego rozwoju, a rodzinie – poczucie kompetencji i budowanie autentycznej więzi z dzieckiem. Zadaniem logopedy jest zatem ocena umiejętności i możliwości dziecka w potrójnej perspektywie: jego ekspresji, rozumienia i współdziałania, czyli pragmatycznego wykorzystania własnego potencjału poznawczego przez dziecko w kontaktach z innymi. Na bazie tej oceny logopeda szuka optymalnych sposobów wsparcia rodziny i dziecka w poszerzaniu umiejętności w każdej z wymienionych sfer.
Schemat 1. Komponenty umiejętności komunikowania się dziecka
Źródło: opracowanie własne.
Dzieci trafiające do zespołów wczesnego wspomagania rozwoju często nie są jeszcze dojrzałe do ekspresji językowej, a nawet jeśli mają wystarczające kompetencje poznawcze potrzebne do rozumienia i używania języka, brakuje im umiejętności lub możliwości wykonawczych aparatu artykulacyjnego i dostatecznej nad nim kontroli. U podstaw tych trudności leżą najczęściej zakłócenia lub nieprawidłowości funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Sprawia to, że bardzo trudno prognozować, czy, a jeśli tak, to kiedy dziecko będzie miało możliwość uczenia się i używania mowy. Błędem byłoby więc skupianie się wyłącznie na czynności mówienia, zaniedbując inne komponenty procesu komunikacji, a także inne drogi osiągnięcia założonych celów terapii.
Wszędzie tam, gdzie istnieje ryzyko poważnych zaburzeń w komunikowaniu się, obowiązkiem zespołu terapeutów jest zapobieganie potencjalnym nieprawidłowościom i staranne budowanie odpowiedniego środowiska stymulującego rozwój. Zgodnie ze sztuką w takich przypadkach korzysta się ze wspomagających i alternatywnych metod komunikacji (AAC) (Mirenda, Iacono 2009; Romski, Sevcik 2005 i in.). Chodzi przede wszystkim o filozofię tego podejścia, związaną z uruchamianiem mechanizmów kompensacji i lepszych warunków uczenia się, uwzględniających możliwości, jakimi dziecko już dysponuje. Wykorzystywanie AAC wobec małych dzieci, u których mowa nie rozwija się, oznacza:
1) budowanie u nich pragmatycznych podstaw komunikacji językowej: kształtowanie i wzmacnianie relacji i więzi, uczenie niejęzykowych zachowań komunikacyjnych, gromadzenie doświadczeń wartościowych, skutecznych interakcji;
2) stosowanie komunikacji wielomodalnej przez osoby z otoczenia, czyli wzmacnianie mowy kierowanej do dziecka pokazywaniem przedmiotów lub ich reprezentacji (znaków graficznych lub/i manualnych); ma to umożliwić dziecku lepsze rozumienie intencji dorosłych oraz używanego przez nich języka, odkrycie języka dla siebie, poznawanie użyteczności innych niż mowa sposobów ekspresji na wypadek, gdyby słowa nie były „dostępne” dziecku wtedy, kiedy będzie ono chciało wyrażać swoje pragnienia, dążenia czy myśli;
3) naukę funkcjonalnego używania języka stosownie do intencji dziecka, w przeciwieństwie do nauki mowy oderwanej od kontekstu lub bazującej na kontekście narzuconym przez dorosłego, w który dziecko nie jest zaangażowane emocjonalnie (por. Smyczek 2006). U dzieci z zaburzeniami rozwoju zdolność generalizacji i mechanizm transferu umiejętności na inne sytuacje bywają zakłócone. Dlatego postulat uczenia języka dokładnie w tych sytuacjach, w których dziecko rzeczywiście chce przekazać jakąś informację, a nie w sposób sztuczny, „treningowy”, nabiera wyjątkowego znaczenia. Interwencja oparta na AAC koncentruje się na budowaniu i rozwijaniu u dziecka umiejętności pragmatycznych i językowych, a nie wyłącznie mowy, która w oderwaniu od funkcji nie byłaby dla niego użyteczna.
Warto podkreślić, że równolegle u każdego dziecka podejmuje się działania na rzecz poprawy warunków sensomotorycznych aparatu artykulacyjnego, aby przybliżać je do nabycia umiejętności kontrolowanych wokalizacji, wypowiadania sylab i słów, które u części z nich pojawiają się w wyniku użycia języka w innych modalnościach: w postaci gestów czy znaków graficznych. Komunikacja wspomagająca stosowana wobec dzieci, u których pojawienie się mowy jest zagrożone, nie stoi bowiem w sprzeczności z nauką mówienia, wręcz przeciwnie. Jak potwierdzają liczne badania – AAC wspomaga rozwój mowy u dzieci, u których nie zdiagnozowano poważnych przeszkód neurobiologicznych (Burkhart 1993; Goodwyn, Acredolo 2000; Millar, Light, Schlosser 2006; Schlosser, Wendt 2008 i in.). Anthony i Lindert podsumowują swoje wieloletnie doświadczenia i badania związane z wprowadzaniem znaków manualnych u dzieci następująco:
Nasze badania pokazują, że użycie Amerykańskiego Języka Migowego w połączeniu z technikami Signing Smart pozwala na komunikację, rozwój języka mówionego i rozwój rozumienia pojęć wcześniej, łatwiej i obficiej u dzieci zarówno o typowym, jak i opóźnionym rozwoju (Anthony, Lindert 2005, s. XIII; tłum. własne).
Badacze i praktycy twierdzą zgodnie, że wszelkie formy AAC nie są i nie mogą być traktowane jako opcje ostateczne, kiedy wszystkie inne „rodzaje terapii” już zawiodą. Komunikacja wspomagająca w odniesieniu do wczesnego wspomagania rozwoju jest bowiem przede wszystkim sposobem budowania optymalnego środowiska rozwojowego małemu dziecku, które doświadcza trudności w porozumiewaniu się (Romski, Sevcik 2005).
Stosowanie komunikacji wspomagającej pozostaje w harmonii ze wszystkimi zasadami wczesnego wspomagania rozwoju:
● wzmacnia relację rodzice – dziecko, wyposażając rodziców w skuteczne strategie komunikacji;
● bazuje na mechanizmie przekazywania kompetencji, przez co dziecko i rodzice mogą cieszyć się efektami właściwego postępowania w codziennym, domowym życiu;
● opiera się na umiejętnościach i mocnych stronach dziecka, a nie na deficytach;
● otwiera drogę do nowych osiągnięć rozwojowych, ma charakter stymulujący rozwój w różnych sferach;
● nie stoi w konflikcie z naturalnym rytmem życia dziecka: nie hamuje aktywności własnej, nie wtłacza w schematy zachowań i reżim treningowy, ale pozwala na podążanie za dzieckiem, wykorzystywanie jego motywacji i napędu rozwojowego.
Znaki manualne i gesty Makatonu
W tradycji mojego macierzystego Zespołu wczesnego wspomagania rozwoju jest stosowanie AAC we wszelkich znanych modalnościach, czyli korzystanie ze СКАЧАТЬ