Makaton w rozwoju osób ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi. Bogusława Beata Kaczmarek

Чтение книги онлайн.

      Wykorzystanie znaków manualnych Makatonu przez terapeutów i rodziców we wczesnym wspomaganiu rozwoju

      Alina Smyczek

      Zgodnie z Rozporządzeniem Ministerstwa Edukacji Narodowej z 2005 roku wczesnym wspomaganiem rozwoju obejmowane są dzieci od chwili wykrycia niepełnosprawności do rozpoczęcia nauki szkolnej i ich rodziny. Do Zespołu wczesnego wspomagania rozwoju działającego przy Zespole Szkół Specjalnych nr 11 w Krakowie, gdzie pracuję jako logopeda, zgłaszają się rodzice z dziećmi w wieku od dwunastu miesięcy do trzech lat. U dzieci prawidłowo rozwijających się jest to okres sensytywny dla rozwoju mowy i języka. W ponad sześcioletniej tradycji Zespołu tylko około 5% dzieci nie wymagało interwencji w tym zakresie. U większości dzieci zaburzenia były poważne: brak mowy lub jedynie kilka wokalizacji, sylab albo słów, opóźnienia w komunikacyjnych zachowaniach pragmatycznych, obniżona zdolność rozumienia języka. U wielu z nich stwierdzaliśmy opóźnienia rozwoju poznawczego. Dodatkową trudnością dla około 50% dzieci uczęszczających do naszego Zespołu było znaczne opóźnienie rozwoju ruchowego lub trwała ruchowa niepełnosprawność. Niniejszy tekst oparty jest na moich wieloletnich doświadczeniach zdobytych w pracy z dziećmi z opisywanej grupy i ich rodzicami (dane na podstawie dokumentacji Zespołu).

      Komunikacja między rodzicami i małymi dziećmi z zaburzeniami rozwoju

      Każde spotkanie terapeutów z nową rodziną w zespole wczesnego wspomagania rozwoju jest odsłoną bardzo intymnej, przepełnionej emocjami relacji między dzieckiem a rodzicami. Pierwsze słowa i gesty, sposób opowiadania historii dziecka i zwracania się rodziców do niego pozwala na pierwsze refleksje o dominujących w rodzinie emocjach, wzajemnych relacjach jej członków, ocenie własnych kompetencji, o nadziejach rodziców pokładanych w dziecku i w terapeutach. Wielu z nich przychodzi do zespołu z ogromną wiarą w dziecko, w jego siłę, rozwój, dobrą przyszłość. To buduje ich wzajemne relacje, podtrzymuje dobrą atmosferę, wzmacnia energię. Inni pochylają się nad dziećmi z największą, nawet nadmierną, troską. Wychwytują i reagują na każdy dziecięcy ruch, uśmiech i spojrzenie. Te umiejętności to ich zasoby: mogą okazać się bezcenne w kolejnych etapach wspólnego zmagania się z trudnościami. Niestety, mimo najlepszych intencji rodzicielskich obniżone możliwości komunikacyjne dzieci idą często w parze z zakłóceniem procesu porozumiewania się między nimi a rodzicami. Rodzice reagujący intuicyjnie nie zawsze sami potrafią znaleźć odpowiednie sposoby zachowania się w interakcjach z dziećmi. Prowadzi to często do pojawienia i nawarstwiania się złych nawyków oraz utrwalania komunikacji pozornej, która wprawdzie jest wypełniona słowami, ale nie bazuje na odczytywaniu prawdziwych intencji dziecka. Komunikacja pozorna może przybierać różne formy:

      Przytoczone wyżej przykłady zachowań rodziców świadczą przede wszystkim o ich bezradności w trudnej sytuacji odkrywania niepełnosprawności własnego dziecka. Wynikają często z lęku lub z braku akceptacji faktu, że dziecko nie rozwija się prawidłowo. Nierzadko są obrazem zaburzonych relacji dziecko – rodzic, np. nadmiernego utożsamiania się (por. Zalewska 1998), blokującej rozwój postawy nadopiekuńczej czy nawet odrzucenia dziecka z niepełnosprawnością.

      Mówienie do dziecka bez oczekiwania na odpowiedź może oznaczać rozumowanie, że jest jeszcze małe, dodatkowo obciążone, więc nie należy wymagać od niego zbyt wiele. Mówienie za dziecko i nieustanne wyręczanie go w sytuacji komunikacyjnej pozwala rodzicom zachować nieprzerwany ciąg informacji, uniknąć niewygodnej ciszy zdradzającej niemożność dziecka i jeszcze na jakiś czas odsunąć prawdę o jego trudnościach. Podejście zadaniowe z ciągłymi prośbami o to, by dziecko coś zrobiło lub powiedziało, często wyraża ogromne pragnienie rodziców, że nadrobi ono zaległości i dorówna rówieśnikom, w czym chcieliby pomóc. Jednocześnie jednak może być sygnałem niskiego poziomu akceptacji stanu dziecka.

      Prawidłowa więź dziecka z rodzicami oraz właściwa relacja między nimi, nacechowana uważnością i ciepłem, wymieniane są jako kluczowe czynniki sprzyjające rozwojowi małego dziecka we wszystkich sferach (Kościelska 1988; Skórczyńska 2006; Witak-Światłowicz 2006 i in.). Zespoły terapeutyczne powinny brać pod uwagę najważniejsze cele, czyli podtrzymywanie więzi rodziców z dziećmi oraz kształtowanie i wzmacnianie prawidłowej relacji między nimi. W dużej mierze środkiem do ich realizacji staje się wzmacnianie kompetencji rodzicielskich, a wśród nich umiejętności porozumiewania się rodziców z dziećmi.

      Porozumiewanie się rozumiem tu szeroko, jako nadawanie i odbieranie komunikatów językowych i niejęzykowych w diadzie rodzic – dziecko. W terapii chodzi więc o wspieranie obydwojga uczestników interakcji. Z natury rzeczy relacja między nimi jest niesymetryczna, obie strony nie są jednakowo wyposażone w umiejętności i narzędzia. Wspólne identyfikowanie zasobów, jakimi dysponują rodzice i dzieci, udanych sposobów na zabawę, a także wzmacnianie ich dobrych doświadczeń będzie zapewne jednym z pierwszych etapów interwencji. To niezbędna podstawa innych działań terapeutycznych i edukacyjnych, w których będą brali udział. Na tak zbudowanym fundamencie mają szansę zadziałać nowe środki komunikacji, m.in. gesty.

      Zasady wczesnego wspomagania rozwoju: role terapeutów i rodziców

      W dążeniu do osiągnięcia postulowanych celów z pewnością pomaga jasne określenie ról wszystkich uczestników procesu. W latach 80. i 90. XX wieku rodzice dzieci z niepełnosprawnością często stawiani byli w roli terapeutów własnych dzieci; do takiej postawy byli przekonywani. Niektóre metody wręcz obarczały rodziców odpowiedzialnością za brak postępów dziecka. Współcześnie tendencje te zanikają na rzecz rozwiązań normalizacyjnych. Rodzice mają pełnić przede wszystkim role rodzicielskie, jednak – podobnie jak w przypadku matek i ojców dzieci pełnosprawnych – kładzie się СКАЧАТЬ