Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka. Beata Cytowska

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ Niezwykle istotnym aspektem w ocenie postępów dziecka jest pewna rozpiętość czasowa – którą należy uwzględnić – wynikająca z właściwości samej jednostki lub/i cech środowiska. Stąd pojawia się pojęcie normy dla danej fazy, czyli swoistej ramy czasowej uwzględniającej oba wspomniane czynniki.

      W charakterystyce procesu rozwoju niemowląt, niezależnie od profesji osób dokonujących opisu, spotyka się właśnie ową fazowość. Dlatego podejmę próbę aplikacji na taką formułę ewentualnych zakłóceń, jakie mogą wystąpić w określonej fazie, oraz działań, jakie powinno się podejmować, by stymulować rozwój w danym krytycznym momencie. Do tak zaplanowanej analizy zostały wybrane najistotniejsze, przełomowe osiągnięcia niemowląt na poszczególnych etapach życia, zwane często kamieniami milowymi. Ich opóźnianie się może rzutować na całościowy rozwój jednostki. Przedstawione przeze mnie dysharmonie zaobserwowano u niemowląt objętych wczesną interwencją we wrocławskim ośrodku, bywają także opisywane przez specjalistów. Natomiast propozycje podejmowania określonych działań stymulujących rozwój wynikają z zadań diagnostycznych przeznaczonych do oceny rozwoju dzieci oraz są efektem przeglądu literatury z zakresu psychologii i pedagogiki specjalnej.

1

      Już pod koniec okresu noworodkowego dostrzega się u dziecka pierwsze umiejętności w zakresie percepcji: krótkotrwałą fiksację wzroku na przedmiocie oraz twarzy opiekuna (bliska ekspozycja), a także reakcję na dźwięki z otoczenia. Następstwem tych osiągnięć będzie w niedalekiej przyszłości – w zakresie motoryki – obracanie się w kierunku bodźców wzrokowych i słuchowych. Jeżeli zauważa się, że dziecko nie jest zainteresowane przedmiotem (zabawką), przesuwa wzrok z twarzy matki, to należy uczyć je fiksacji poprzez ustawianie się w polu widzenia i motywowanie do zatrzymania wzroku bogatą mimiką czy ruchem kolorowej, wydającej dźwięk zabawki. Można zawiesić na szczebelkach łóżeczka, z jednej i drugiej strony, kontrastowe (czarno-białe) plansze lub zabawki, błyszczące folie, kolorowe balony itp., natomiast twarz wzbogacić o charakterystyczny element – założyć barwną czapkę, kapelusz czy okulary. Ważne jest przemawianie do dziecka – łagodne, z charakterystyczną melodyjnością w głosie, jednak w miarę naturalne. Budowanie kontaktu wzrokowego to najwcześniejszy przejaw rozwoju społecznego niemowlęcia, następnym będzie pierwszy oddany uśmiech (około 2.–3. miesiąca życia). Z kolei prawidłowe reakcje słuchowe wskazują na zdobywanie doświadczeń w różnicowaniu dźwięków. Eksponowanie bodźców wzrokowych i słuchowych naprzemiennie z obu stron dziecka sprzyja wychodzeniu z asymetrii ułożeniowej typowej dla noworodków. Należy unikać podążania za stroną preferowaną przez dziecko, gdyż może to pogłębiać asymetrię lub utrudniać jej wycofywanie się.

2

      Pierwszym znamienitym osiągnięciem w rozwoju motoryki jest poszerzający się zakres unoszenia główki podczas leżenia na brzuchu i utrzymywanie jej w pionie (kontrola) w pozycji siedzącej. Oczywiście rozwijanie tej umiejętności, która doskonali się do 6. miesiąca życia, jest możliwe dzięki prawidłowej percepcji. W postępowaniu z dzieckiem ważne jest, aby od najwcześniejszych chwil było układane na brzuszku, wtedy polubi tę pozycję i nie będzie protestowało. Ponadto takie ułożenie sprzyja regulacji napięcia w tułowiu oraz kończynach. Miejsce wybierane do układania niemowlęcia na brzuchu powinno być bezpieczne, stabilne i twarde, dlatego najlepiej, żeby temu celowi służyła podłoga. Ten pogląd podzielał również G. Doman (1996), który wiele lat temu opracowywał metodę rehabilitacji dzieci z uszkodzeniem mózgu (głównie z mózgowym porażeniem dziecięcym). Należy dodać, że zmiana faktury materii, na której kładzie się dziecko, ma dodatkowe działanie – stymuluje wnętrze dłoni, powoduje przyzwyczajanie delikatnych rączek do coraz większej aktywności (w manipulowaniu i raczkowaniu).

      Zakłócenia, jakie mogą wystąpić w opisywanym obszarze osiągnięć, zwykle wiążą się z nieprawidłowym napięciem mięśniowym. Jeśli dziecko w kolejnych próbach unoszenia główki z coraz bardziej zaangażowanym udziałem rąk stosuje nieprawidłowe wzorce, to najprawdopodobniej będzie wymagało rehabilitacji. Należy również zapobiec powielaniu przez niemowlę owych nieprawidłowych wzorców, gdyż mogą zostać utrwalone w procesie uczenia się przez powtarzanie. Zaburzenia napięcia mięśniowego mogą się przejawiać także w leżeniu na plecach specyficznym ułożeniem dziecka – wygięciem w łuk na osi horyzontalnej (przypomina kształtem banana).

3

      Ćwiczona już wcześniej fiksacja wzrokowa inicjuje następny równolegle postępujący krok w rozwoju, a mianowicie koordynację wzrokowo-ruchową w zakresie wzorca oko – ręka. Już około 3. miesiąca życia dostrzeżona atrakcyjna zabawka mobilizuje dłoń do sięgania po nią, aż do opanowania kolejno chwytania i manipulowania. W tym czasie przedmioty powinny być eksponowane, tak by były w zasięgu wzroku i ręki niemowlęcia, gdyż nie potrafi ono jeszcze poszukiwać przedmiotu, który znika z pola widzenia i chwytania. Dobór zabawek – na konkurencyjnym rynku – to zadanie dość proste. Powinny być różnorodne: kolorowe, z różnych tworzyw (plastik, guma, frotté, futerko itp.), łatwe do chwytania, z możliwością zawieszenia na szczebelkach łóżeczka.

      Należy wskazać również problemy, jakie mogą się pojawić w rozwoju chwytania i manipulacji. Dziecko może preferować tylko jedną rękę, druga zaś jest zupełnie niezaangażowana i w napięciu lub leniwie (obniżone napięcie) leży wzdłuż ciała bądź na poduszce. Ponadto niepokój powinien wzbudzać brak łączenia dłoni w linii środka ciała w fazie poprzedzającej chwytanie, wtedy gdy dziecko przygląda się swoim rękom. Jeżeli niemowlę pomimo silnej motywacji własnej oraz zachęcania przez najbliższych do aktywizowania obu rąk nie koryguje błędnego wzorca angażowania dłoni, musi być poddane intensywnej rehabilitacji. Warto podkreślić, że zaburzenie koordynacji obu rąk, widoczne we wczesnych miesiącach życia, to zwykle objaw nieprawidłowego napięcia w całym ciele wyrażonego asymetrią, reakcjami odgięciowymi, a także prężeniem dolnych kończyn (Banaszek, 2004, s. 49).

      Równolegle z rozwojem koordynacji wzrokowo-ruchowej w zakresie wzorca oko – ręka rozwija się współdziałanie na poziomie oko – usta. Wszystko, co dziecko dostrzeże w polu widzenia, a więc własne rączki, zabawki, przedmioty, będzie natychmiast wędrowało do buzi. Ten dodatkowy (oprócz wzrokowego) styl poznawania zagości na dłużej w życiu niemowlęcia, zresztą wzmacniany przemianami fizjologicznymi w jamie ustnej, a mianowicie wyrzynaniem się pierwszych ząbków. Ćwiczoną w ten sposób przez dziecko umiejętność rodzice powinni wykorzystywać do uczenia samodzielnego jedzenia na przykład biszkoptów – co staje się możliwe między 5. a 7. miesiącem życia.

4

      Kolejnym krokiem milowym w 1. roku życia człowieka jest czworakowanie. Umiejętność ta jest efektem wielu następujących po sobie przeobrażeń: od osiągnięcia stabilizacji podporu w leżeniu na brzuchu z wyprostowanymi rękoma i na otwartych dłoniach, poprzez ćwiczenie obrotu z brzucha na plecy – najpierw nieświadomego, później dowolnego – oraz z pleców na brzuch, co wymaga dużej siły mięśni i wielu prób, aż po naprzemienne podciąganie kolan do klęku. Na początku pozycja do raczkowania jest jeszcze mało stabilna oraz jest widoczny brak skoordynowania osi barkowej z biodrową – to konsekwencja specyfiki rozwoju układu nerwowego człowieka w kierunku od głowy do miednicy (Banaszek, 2004, s. 54). Kończyny dolne są mniej wyćwiczone i gotowe do współpracy niż kończyny górne usprawniane podnoszeniem główki w leżeniu na brzuchu. Często nóżki męczą się i zanim zacznie się naprzemienne raczkowanie, musi upłynąć wiele tygodni prób. Płynne czworakowanie staje się możliwe dopiero pod koniec 1. roku życia.

      Aby niemowlę mogło doskonalić kolejne etapy w dochodzeniu do raczkowania, musi doświadczać wielu bodźców wyzwalających poszczególne zachowania oraz motywację do działania. Niezwykle ważnym podejściem ze strony opiekunów jest umożliwianie dziecku częstego przebywania w pozycji na brzuchu czy na plecach w miejscu stabilnym i bezpiecznym. Takim miejscem nie może być łóżko z uginającym СКАЧАТЬ