Ekonomia dla każdego - czyli o czym każdy szanujący się obywatel, wyborca i podatnik wiedzieć powinni. Thomas Sowell

Чтение книги онлайн.

      O ile ustalanie cen na miliony towarów przez agencję rządową przekracza jakiekolwiek wyobrażenia, o tyle w kraju posiadającym setki milionów mieszkańców możliwe jest śledzenie ruchu cen w sposób indywidualny. Zresztą nikt – czy to pojedyncza osoba, czy nawet urząd – nie jest w stanie kontrolować zachowania się cen większej liczby produktów, niż te, które leżą w zakresie jego de cyzji. Sytuacje, jak ta ze skórami, były w owym czasie w Związku Radzieckim, z jego planową gospodarką, czymś nagminnym. Nieustannym problemem było tam np. spiętrzenie w magazynach towarów, na które nie było chętnych, gdy w tym samym czasie panowały dotkliwe braki dóbr, które można by z powodzeniem ze zmarnowanych surowców wyprodukować. Podobnie jak menadżerowie firm naftowych w Stanach Zjednoczonych nie są w stanie sprawować kontroli nad tysiącami swoich stacji benzynowych czy życzeniami milionów, korzystających z nich konsumentów, tak zarządcy Związku Sowieckiego, kraju rozciągającego się na olbrzymich obszarach Euroazji, od Europy Wschodniej po Pacyfik, nie byli w stanie śledzić preferencji swoich obywateli. Jednakże, w przeciwieństwie do decydentów radzieckich, biznesmeni amerykańscy dysponowali informacją płynącą z obserwacji ruchu cen, byli ponadto motywowani relacją zysków i strat. W rezultacie takiej polityki, wiele przedsiębiorstw radzieckich produkowało towary w ilościach daleko przekraczających jakiekolwiek zapotrzebowanie, aż problem stawał się tak dokuczliwy czy znaczący, że zwracał uwagę centralnych planistów z Moskwy, którzy podejmowali wówczas decyzje o zmniejszeniu wielkości zamówienia produkcyjnego. Na takie korekty trzeba było jednak czekać latami. Zanim nastąpiły, zmarnowano ogromne ilości surowców.

      Marnotrawstwo gospodarki planowej przekładało się na żałośnie niski standard życia milionów obywateli, zamieszkujących – jak na ironię – ten jeden z najzasobniejszych krajów planety. Stopa życiowa w Związku Sowieckim była niższa nie tylko w porównaniu do standardu życia w Stanach Zjednoczonych, ale także w stosunku do mniejszych krajów pozbawionych większych zasobów surowcowych, takich jak Japonia czy Szwajcaria. Wydajność, skuteczność to nie tylko abstrakcyjne kategorie, którymi posługują się księgowi i ekonomiści. Wydajność i skuteczność przekładają się bezpośrednio na warunki życia milionów istot ludzkich.

      Problemy spotykane w Związku Sowieckim nie miały nic wspólnego z ułomnością Rosjan czy jakichkolwiek innych narodowości wchodzących w skład ZSRS. Amerykanie zetknęli się z podobnymi problemami w latach 1970., kiedy to rząd federalny wziął się za kontrolę cen benzyny oraz jej dostaw. O ile w pewnych rejonach – jak np. w okolicach Nowego Jorku czy Waszyngtonu – zużycie benzyny, z powodu niewystarczających dostaw, gwałtownie spadło, o tyle w rejonach wiejskich zdarzały się nadwyżki, na które nie było nabywców.

      Sytuacja ta nie była skutkiem głupoty rządzących dostawami urzędników, lecz wynikała z natury samego procesu. O ile zarządzanie cenami, w przypadku gdy to właśnie one kierują strumień dostaw tam, gdzie ich potrzebują konsumenci, jest stosunkowo proste, o tyle komplikuje się ono gigantycznie, gdy centralny planista stara się swoją – dość ograniczoną – wiedzę na ten temat zastąpić sumą wiedzy i doświadczenia ogromnej liczby osób, działających w ciągle zmieniającym się środowisku. Mimo wydania liczącej 3000 stron instrukcji regulującej, wspartej wieloma oficjalnymi „wytycznymi i interpretacjami", nie był w stanie tak gładko i sprawnie kierować dostawami benzyny, jak czynił to wolnorynkowy system cen.

      Do tego, by wiedzieć, ile benzyny powinno być dostarczone w to czy tamto miejsce, ponadto wiedzieć, kiedy dostawa powinna nastąpić, trzeba ogromnej ilości informacji na temat aktualnego popytu, nie wspominając już o tym, że popyt ulega ciągłym zmianom zarówno w czasie, jak i w przestrzeni. Wiadomo przykładowo, że ludzie chętniej odwiedzają tradycyjne miejscowości wakacyjne w miesiącach letnich, zaś ciężarówki zużywają więcej paliwa dieslowskiego w okresach zbiorów, nie mówiąc o zmianach zużycia paliw spowodowanych innymi czynnikami.

      Niezależnie od systemu gospodarczego czy politycznego, nikt nie jest w stanie zależności tych prawidłowo rozpoznać. Zasługą gospodarki koordynowanej przez wolny ruch cen jest to, że nikogo taka zależność nie musi nawet interesować. Wydajność i skuteczność takiego modelu gospodarczego polega na tym, że tej ogromnej wiedzy nie trzeba w ogóle gromadzić, wystarczy bowiem wolny ruch cen, który informuje nas w sposób prosty i węzłowaty, czego ta niezliczona masa konsumentów pragnie. Różnica pomiędzy ograniczoną wiedzą czy niewiedzą biznesmena a podobnie ograniczoną wiedzą urzędnika rządowego polega na tym, że ten pierwszy otrzymuje od innych nieustanne instrukcje – gdzie, ile, kiedy i jakiego rodzaju paliwa powinien dostarczyć – tymczasem urzędnik rządowy takich instrukcji udziela innym, zmuszając ich przy tym do ich przestrzegania.

      W gospodarce rządzącej się wolnym ruchem cen, proces podejmowania decyzji przebiega od ludzi posiadających pewną wiedzę odnośnie danej sytuacji gospodarczej do ludzi wiedzy tej nieposiadających. W gospodarce planowej jest dokładnie odwrotnie – decyzje podejmowane są przez ludzi posiadających mniej wiedzy niż ci, do których są one kierowane. Różnica ta ma znaczenie fundamentalne i wpływa w sposób zasadniczy na poziom życia całych społeczeństw.

      Trudności, jakich obywatele Związku Sowieckiego doświadczali na każdym kroku przez ponad pół wieku, Amerykanie dozakosztowali СКАЧАТЬ