Сыр өңірі қазақтары. Тарихи-этнографиялық зерттеу (ХІХ ғасырдың екінші жартысы – ХХ ғасырдың басы). 1-том. Тәттігүл Картаева

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ у кочевого населения Туркестанского края по обычному праву» [134] сияқты тақырыптарда жазылған еңбектерінің ғылыми қарымдылығы әлі күнге дейін өз маңызын жойған жоқ, еңбектердің деректік құндылы уақыт өткен сайын күшейе түсуде.

      Г.С.Загряжский «Очерки Перовского уезда» атты мақаласында Перовск уезі қазақтарының Сырдария өзенінің суының тасуын суармалы егіншілікке тиімді пайдалану жолдарын көрсеткен, сондай-ақ уездің оңтүстік шығысында Сырдария өзені жағалауындағы тоғайлы қамысты жерлерде қоныстанған Орта жүз қазақтарының көшпелі және жартылай көшпелі ауылдарын, олардың шаруашылықты жүргізу ерекшеліктерін қамтыған.

      Қазақтардың мал шаруашылығымен қатар айналысқан кәсібінің бірі аңшылық еді. Сыр бойында аңшылық жеке кәсіп болған жоқ, олар малын баға жүріп аңшылық етті. Г.С.Загряжский «Быть кочевого населения долин Чу и Сырдарьи» атты көлемді мақаласында Сыр бойында қалыптасқан аңшылықтың ит қосу, қақпан құру, қуалап аулау ор қазу, тұзақ құру сияқты әдіс-тәсілдерін қамтыған. Г.С.Загряжский Сырдың төменгі ағысы бойы қазақтары айналысқан қосалқы кәсіп, балық шаруашылығы мәселесіне де көңіл аударған. Г.С.Загряжский қазақ қоғамында қолөнер шеберлерінің алатын орны ерекше екендігін, халық шеберлері мен ұсталарының әр ауылда кездесетіндігін жазып кеткен. Сондай-ақ, ағаш өңдеу, киіз басу, тері илеу, қамшы өру, арқан есу, сабын қайнату, жүн бояу, жүн сабау, оқ-дәрі құюдың дәстүрлі технологиясын жан-жақты ашып көрсетілген.

      Г.С.Загряжский Сыр қазақтарының жосын-жоралғыларын да бақылып, нәтижелерін жариялап отыруды көздеген. Ол қазақтардың адамды ең арқырғы сапарға шығарып салу рәсімінің атқарылу жолдарын қарастырып, алғашқы болып «Туркестанские ведомости» газетінде жариялаған. Оның «Аш и тризна по умершим» атты мақаласы өлетінін сезген адамның туыстарымен араздасуы, қоштасуы, өлімді естірту, хабаршы жіберу, жоқтау айту, көрісу, көрістіру, «қаралы үй» тігу, өлікті жерлеу, сүйекшілерді күту, биіт тұрғызу, биіт басына белгі қою, ас берілге дейінгі өлген адамның отбасында ұсталатын дәстүрлер мәселесін қамти отырып, одан әрі астың атқарылу рәсіме тоқталады. «О направлении торговых путей в Туркестанском крае» атты мақаласынан Сыр өңірінің үстінен өтетін сауда жолдарымен қатар Сыр қазақтарының да сауда ісіне араласуы, саудагерлікке қатысты кәсіпшіліктердің дамуы мәселесіне қатысты деректер алуға болады. Е.А.Александров пен Г.С.Загряжский авторлар көтерген ортақ мәселе Сыр өңірі қазақтарының көшпелі шаруашылығы, мерзімдік жайылымдарды, көш жолдарын пайдалану ерекшеліктері және көшпелі қауымға қатысты статистикалық анықтамалар жасауы болып табылады. Екі автор да Сыр өңіріне қатысты зерттеулерін «Туркестанские ведомости» газетінде жариялатуға тырысқан. Ал, екі автордың айырмашылығы өздері қызмет еткен жерлері, яғни Е.А.Александров Қазалы уезі қазақтарын, Г.С.Загряжский болса Перовск уезі қазақтарын зерттеуді нысанаға алған.

      Г.С.Загряжскийдің «Юридический обычай киргиз СКАЧАТЬ