Сыр өңірі қазақтары. Тарихи-этнографиялық зерттеу (ХІХ ғасырдың екінші жартысы – ХХ ғасырдың басы). 1-том. Тәттігүл Картаева

Чтение книги онлайн.

      Ауылшаруашылығы санағы Перовск уезінде 1910 жылы көктемнің басы мен күздің соңында көшпелілердің қыстауда болатын уақытында П.Скрыпловтың басшылығымен жүргізіліп, оған И.И.Рылов, В.А.Якиманский, И.Е.Суслов, П.И.Путилов, Е.Е.Яшловтар қатысты, [262] ал Қазалы уезінде санақ 1911 жылы статист И.Рыловтың басшылығымен жүргізілді [261]. Статистар есеп кезінде кей ауылдың әлі қыстауға оралмауы себепті санаққа кірмей қалғанын жасырмаған, себебі алысқа көшетін ауылдар қазан-қарашада күздеуде отырып, Сыр бойына желтоқсанның 1-жартысында оралған. МКЗ кітаптарына енген Перовск және Қазалы уездерінің қыстауларының орындары көрсетілген карта қыстау аттарының каталогын жасауға бағыт болар құжат болып табылады.

      Перовск және Қазалы қазақтарының бір бөлігі Қостанай уезіндегі жайлауларға көшіп, 1898 жылы Қостанай уезі жерінде жүргізілген ауылшаруашылығы санағы кезінде, ондағы статистар Сыр қазақтарының жайлауында болып, олардың қонысы мен саны, жайлауда болу мерзімі жайында маңызды анықтама берген [256]. Перовск және Қазалы қазақтарының жазғы және қысқы көші-қон бағытын нақтылауға көршілес Ырғыз уезінде [253], Ақтөбе уезі [257], Торғай уезі [254], Әмудария бөлімдерінде [244] жүргізілген санақ нәтижелері негіз болды. Шымкент уезі [259], Шу және Черняев бөлімдерінде [260], Семей уезінде [258], Темір уезінде [255] жүргізілген санақ нәтижелері жергілікті рулардың этникалық миграциясын нақтылауға көмек көрсетті.

      Ауылшаруашылық санағы экспедициясы зерттеуге алған аймақтың географиясын, жер-су шаруашылығын, табиғатын зерттеп, аймақтық карталар жасау ісін негізге алған. Зерттеу нәтижесі «Предварительный отчет об организации и исполнении работ по изследованию почв Азиатской России в 1910 года» атты еңбекте жинақталып, жинаққа С.С.Неуструевтың «Зона южной полупустыни. Перовский уезд Сырдаринской области» атты мақаласы мен «Почвенные районы Перовского уезда Сырдаринской области» атты картасы енді, сондай-ақ, Сыр қазақтарының жайлауға көшу жолында қырда түскен аса құнды бірегей фотосуреттерін енгізген [277]. С.С.Неуструевтың осы зерттеуі нәтижесі «Почвоведение» журналында да жарияланды [278].

      Сырдария Облыстық Статистикалық комитеттің «Обзор Сыр-Дарьинской области» атты жинақтарындағы статистардың 1886 [294], 1889 [284], 1892 [285], 1895 [286], 1906 [287], 1908 [288], 1909 [289], 1910 [290], 1911 [291], 1912 [292], 1913 [293] жылдардағы жүргізген еңбектерінің есебі берілген, соның ішінде мал шаруашылығын ұйымдастыру, көшпелілер мен отырықшылардың, ауыл мен қала тұрғындарының ара салмағы, дәстүрлі кәсіптердің дамуы, агрокешендік мәліметтер, жергілікті халықтардың жастық және жыныстық құрамы, діни сенімдерінің статистикасы, халықтың қоныстану тығыздығы, табиғи өсуі мен кемуі сияқты тарихи-демографиялық мәліметтердің де маңызы зор. «Обзор Сыр-Дарьинской области» атты жинақтардың қай жылғы басылымын алып қарасақта, өткен жылдың қорытындысымен салыстырмалы көрсеткіш беріп отырған.

      1920 жылы 28 сәуірде сол кездегі СКАЧАТЬ