Panorama współczesnej filozofii. Отсутствует

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ mianem sztywnego desygnatora określać będziemy nazwę lub deskrypcję, która w każdym świecie możliwym odnosi się do tego samego przedmiotu. Chcąc zastosować wskazany tu test do naszego przykładu, możemy zapytać, czym nie mógłby Małysz nie być. Wiemy, że mógłby on nie być zwycięzcą Turnieju Czterech Skoczni, wiemy również, że mógłby on nie być sportowcem. Cechy te są dla niego przygodne, co może sugerować, że tym, co stanowi o byciu Małyszem, jest posiadanie pewnej cechy esencjalnej. Wszak ustaliliśmy, że cechą esencjalną jest taka, której przedmiot nie mógłby nie posiadać. Powiedzieliśmy, że jedną z nich jest bycie człowiekiem. Skoro jest to cecha esencjalna, to Małysz będący elementem innego świata na pewno będzie ją posiadał. Przecież jest ona egzemplifikowana przez przedmiot w każdym świecie możliwym. Jednak posiadanie tej cechy, choć jest warunkiem koniecznym bycia Adamem Małyszem, to z pewnością nie jest warunkiem wystarczającym. Jak wskazywaliśmy wcześniej, cecha ta jest esencjalna dla każdego innego człowieka, wobec czego nie możemy mieć pewności, że odnosimy się właśnie do Małysza, a nie do kogoś innego.

      Może to sugerować, że o byciu Małyszem stanowi posiadanie określonej cechy indywidualnej, tj. takiej, której nie posiada żaden inny przedmiot. Należy jednak podkreślić, że nie może być to dowolna cecha indywidualna. Wszak cecha „bycie zwycięzcą Turnieju Czterech Skoczni w sezonie 2000/2001” jest cechą indywidualną, lecz jak już wskazaliśmy, nie jest ona cechą esencjalną. Wobec tego najtrafniejszym wydaje się próba wskazania cechy, która byłaby cechą esencjalną, a zarazem indywidualną. Często wskazuje się na to, że cechą tą jest bycie identycznym z wybranym przedmiotem. I tak Adam Małysz posiada cechę bycia identycznym z Adamem Małyszem. Cecha ta jest esencjalna, gdyż w każdym świecie, w którym przedmiot ten istnieje, jest on identyczny z Adamem Małyszem. Cecha ta nie może być posiadana przez żaden inny przedmiot, gdyż w przeciwnym wypadku prowadziłoby to do trudnej do zaakceptowania konsekwencji, zgodnie z którą przedmiot, który nie jest Małyszem, jest identyczny z Małyszem. Łatwo zauważyć, że każdy istniejący przedmiot o jest identyczny z o, wobec czego każdy przedmiot posiada indywidualną oraz esencjalną cechę bycia identycznym z samym sobą.

      Choć trudno się z tym nie zgodzić, to wielu uznaje, że stwierdzenie to nie jest wystarczająco interesujące z teoretycznego punktu widzenia. Jest tak dlatego, że cecha ta jest poniekąd banalna i można ją zredukować do cechy bycia identycznym z samym sobą. Jeszcze inni wskazują powody, dla których wcale nie musimy uznawać bycia identycznym z o za własność (Lowe 2002, s. 99−100). Ponadto sceptyk mógłby zarzucić kolistość naszym rozumowaniom. Powiedzieliśmy, że postulowanie cech esencjalnych jest pomocne w ustalaniu relacji identyczności w poprzek światów możliwych. Powiedzieliśmy również, że cechą tą (a przynajmniej jedną z nich) jest bycie identycznym z samym sobą. Można by wyprowadzić z tego wniosek, że wskazujemy na identyczność między przedmiotami, co do których uprzednio założyliśmy, że są identyczne.

      Aby oddalić ten problem, należy podkreślić, że problem identyczności w poprzek światów możliwych można rozważać na płaszczyźnie epistemologicznej oraz metafizycznej. W tym pierwszym przypadku pytamy o to, skąd wiemy, że dany przedmiot jest tym samym, co Adam Małysz. Pytanie ontologiczne dotyczy natomiast tego, co jest bytową czy ontyczną podstawą uznania, iż dany przedmiot jest tym samym, co Adam Małysz. Niektórzy zwolennicy abstrakcjonizmu wskazują na to, że pierwszy problem jest problemem pozornym. Wynika to z tego, że już samo używanie sztywnego desygnatora (np. „Adam Małysz”) stanowi gwarancję trafnego wskazania przedmiotu (Kripke 1971/2011, s. 12; tłum. polskie: s.108). Wszak sztywny desygnator w każdym świecie nazywa ten sam przedmiot. Z punktu widzenia ontologii, uzasadnieniem tego, że aktualny Adam Małysz oraz możliwy Adam Małysz są tym samym przedmiotem, jest to, że są oni ze sobą identyczni. Samo wskazanie na to, że cecha ta jest do pewnego stopnia banalna, nie podważa w żaden sposób uznania jej za esencjalną. Tezą esencjalizmu jest to, że niektóre cechy są esencjalne, tj. takie, że przedmiot nie mógłby ich nie posiadać. Bycie identycznym z samym sobą zdaje się w pełni spełniać ten warunek.

      Niektórzy filozofie wskazują na to, że indywidualną cechą esencjalną jest to, co średniowieczni filozofowie określali mianem haecceitas. Aby przybliżyć to pojęcie, możemy przywołać znane z historii filozofii tzw. drzewo Porfiriusza, które przedstawia systematykę rodzajów bytów. Pokonując kolejne poziomy tego „drzewa”, możemy dojść do kategorii zwierząt. Chcąc wskazać istotną różnicę, jaka zachodzi między elementami tej grupy powiemy, że część z nich jest zwierzętami rozumnymi – są nimi ludzie10. Kategoria ta, choć mniej pojemna niż kategoria zwierząt, jest na tyle bogata, że możemy przeprowadzić w niej kolejne odróżnienia. Wszak znajdują się w niej m.in. Adam Małysz, Baruch Spinoza oraz Sokrates. Tak jak za cechę wyróżniającą (differentia specifica) człowieka spośród bytów należących do ogólniejszej kategorii zwierząt lub istot żywych (genus proximum) uznaliśmy bycie rozumnym, podobnie powinniśmy wskazać cechę, która spośród innych ludzi pozwala wyróżnić poszczególne osoby, w tym Adama Małysza. Cechą tą jest właśnie haecceitas, czyli pewna (według niektórych niejakościowa) cecha, stanowiąca o tym, że przedmiot jest tym, czym jest, a nie czymś innym. W naszym przykładzie tą cechą jest cecha bycia Adamem Małyszem. Oczywiście jest to cecha indywidualna, gdyż żaden inny przedmiot nie mógłby jej posiadać. Jest ona również cechą esencjalną, ponieważ w każdym świecie możliwym Adam Małysz ma cechę bycia Adamem Małyszem.

      W dosyć naturalny sposób rodzi się pytanie o to, jaka jest różnica między własnościami „bycie identycznym z Adamem Małyszem” oraz „bycie Adamem Małyszem”. Choć w pierwszej chwili trudno ją rozpoznać, to jest ona na tyle duża, że może położyć kres wątpliwościom dotyczącym sukcesu teoretycznego wskazania na bycie identycznym z Adamem Małyszem jako na cechę esencjalną Adama Małysza. Różnica ta leży w tym, że w przeciwieństwie do cechy „bycie identycznym z o”, „bycie o” nie jest cechą relacyjną. Oznacza to, że nie pojawia się w tym przypadku problem kolistości wskazywania członów tej relacji. Tym samym możemy powiedzieć, że haecceitas (w przeciwieństwie do relacji identyczności) jest nierelacyjną, jednostkową cechą esencjalną (Lowe 2002, s. 102−103).

      Choć haecceitas nie musi być uznana za to samo, co bycie identycznym z samym sobą, i jako taka mogłaby zostać uznana za niebanalną cechę określonego przedmiotu, to wielu wskazuje, że pojęcie to jest na tyle tajemnicze i niejasne, iż postulowanie istnienia takiej własności jest pozbawione odpowiednich podstaw, a to podważa jego zasadność. Współczesną obronę koncepcji haecceitas można znaleźć w pracach m.in. Alvina Plantingi (1974) oraz Gary’ego S. Rosenkrantza (1993).

      Rozważane przez nas przykłady dotyczyły głównie przedmiotów indywidualnych. Jednak o esencjalizmie możemy mówić również w przypadku rodzajów naturalnych, do których odnosimy się za pomocą nazw ogólnych, takich jak np. „woda”, „ciepło” lub „złoto” (Kripke 1971/2011; Putnam 1975). Również w tych przypadkach możemy zapytać o cechy, które przedmioty te posiadają w sposób konieczny i również w tych przypadkach pomocne okaże się odwołanie do semantyki światów możliwych. Co więcej, kwestia ustalenia tego, które ich cechy należy uznać za esencjalne, zdaje się być sprawą dużo łatwiejszą niż w przypadku przedmiotów indywidualnych.

      Dzięki osiągnięciom nauki możemy wskazać na pewne zdania identycznościowe, w których występują wspomniane nazwy rodzajów naturalnych. Na przykład „woda = substancja o strukturze chemicznej H₂O”, „ciepło = średnia energia kinetyczna cząsteczek”, „złoto = pierwiastek o liczbie atomowej 79”. Zdania te są albo przygodnie prawdziwe, albo są one prawdziwe СКАЧАТЬ