Narodziny cywilizacji Wysp Brytyjskich. Wojciech Lipoński

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ i zabijano w wyrafinowany, okrutny sposób. Dziewiąty legion wysłany z odsieczą utracił ok. 2000 żołnierzy; ocalała głównie kawaleria, salwująca się ucieczką. Wkrótce przyszła kolej na Verulamium i Londyn, który został spalony, dając nieco później Tacytowi sposobność do pierwszego historycznie odnotowania tej nazwy w zlatynizowanej formie – Londinium: „Suetonius mira constantia medios inter hostes Londinium perrexit” – „Swetoniusz z godną podziwu stanowczością wyruszył do Londynu w sam środek nieprzyjaciół”175.

      Powstanie Boudiki, choć zmobilizowało Swetoniusza do szybkich i zdecydowanych działań, nie upadło z powodu przygniatającej siły Rzymu. Odwrotnie, przewaga – przynajmniej liczebna – była po stronie Celtów. Starożytni historiografowie oceniają siły królowej na 80 000, podczas gdy liczebność legionów oraz ich oddziałów pomocniczych na ok. 10 000. Nawet jeśli wziąć poprawkę na przesadzone dane o celtyckiej armii, odliczyć siłę taborów z rodzinami, to i tak przewaga pozostaje po stronie powstańców. O przegranej zdecydowała natomiast mniejsza dyscyplina i błędna taktyka Boudiki. Taktykę tę można określić jako „atak totalny”, w którym cały tłum jednocześnie oblegał oddziały rzymskie, doprowadzając je do fizycznego unicestwienia wszelkimi możliwymi sposobami, od wykorzystania regularnej broni aż po wydrapywanie oczu przez rozwścieczone kobiety. Taktyka ta sprawdzała się początkowo wobec nieprzygotowanych do walki mieszczan Camulodunum czy Londynu, mniejszych oddziałów czy nawet zaskoczonego, pojedynczego legionu rzymskiego. Spaliła na panewce wobec większej armii, działającej konsekwentnie i zgodnie z raz obranymi zasadami. Z taką armią, podzieloną na trzy części, tak że nie można jej było jednocześnie oblec i zniszczyć, królowa Icenów starła się prawdopodobnie w pobliżu dzisiejszego Atherstone nad rzeką Anker w hrabstwie Warwick. Z legendarnym okrzykiem, przytoczonym potem przez antycznego oratora Diona Kasjusza: „Za mną, bo inny wybór to rzymskie jarzmo”, powiodła swą armię do walki, która jednak wkrótce przerodziła się w rzeź Brytów. Sama Boudika, choć przeżyła bitwę, popełniła wkrótce samobójstwo. Jej postać stała się z czasem nie tylko symbolem niezawisłości brytyjskiej, ale wręcz poczęto ją utożsamiać z Brytanią. Wiele wieków później nawet konserwatorzy tradycji anglosaskiej, niechętni temu co celtyckie, dostrzegali w postaci Boudiki elementy, które mogły być wykorzystane do budowy symboliki i duchowego zaplecza Imperium Brytyjskiego. Tych elementów nie można było żadną miarą znaleźć u późniejszych bohaterów celtyckich, gdyż nad ich symboliczną wymową wisiała ich antyanglosaskość. Boudika, symbolizując niezawisłość wyspy, występowała w kontekście przedanglosaskim, a więc nieantagonistycznym. Walczyła z imperialnym Rzymem, nie zaś przeciw królom angielskim, jak czynili to Artur czy Owain Glyn Dŵr (ang. Owen Glendower). Mogła być więc postawiona na tym samym planie, co bohaterowie walki z Wielką Armadą czy Napoleonem. Stąd też z końcem XVIII i zwłaszcza w XIX w. dochodzi do świadomego kreowania imperialnego mitu i symbolu Boudiki, którą w tamtym czasie częściej określano w zlatynizowanej formie jako Boadiceę. Królowa Icenów poczyna się pojawiać w ilustracjach książkowych i obrazach jako Brytania, bogini pędząca na celtyckim rydwanie ku wolności, wielkości i demokracji. Jako taka staje się zjawiskiem wyjątkowo częstym w wiktoriańskiej sztuce tak w wielkim malarstwie czy rzeźbie, jak i w grafice użytkowej, popularnych albumach i kalendarzach, winietach dyplomów, rycinach gazetowych. Typową ilustrację tego rodzaju reprezentuje praca A.S. Forrest, wykonana do książki Elizabeth Marshall Our Island Story. A Child’s History of England (Dzieje naszej wyspy. Dziecięca historia Anglii), opublikowanej w 1905 r. Rycina ta przedstawia Boudikę w purpurowej szacie, przemawiającą do pełnych dumy i godności wojowników celtyckich.

      Sztukę wyższej klasy reprezentuje, wśród wielu innych dzieł, monumentalna rzeźba Thomasa Thornycrofta, zdobiąca dziś wjazd na Most Westminsterski w Londynie. Wykonywana etapami w latach 1856–1885, przedstawia Boudikę na dwukonnym rydwanie celtyckim z legendarnymi kosami u kół, z oszczepem w ręku i dwiema córkami wyrażającymi rozpacz po dokonanym przez najeźdźcę gwałcie. Z uwagi na ogromne koszty i trudności techniczne odlewanie tej rzeźby, zapoczątkowane jeszcze w XIX stuleciu, przerwano na kilka lat i ostatecznie zrealizowano dopiero w 1902 r. Na cokole umieszczono wówczas napis zaczerpnięty z poematu Boadicea Williama Cowpera:

      Kraj, którego nigdy nie poznał Cezar

      Zdołają utrzymać twoi potomkowie.

      Regions Caesar never knew

      Thy posterity shall sway176.

      Imię Boudika wywodzi się ze staroceltyckiego źródłosłowu bouda, oznaczającego tyle, co „zwycięstwo”. Współcześnie znajdujemy tu walijskie buddug i szkocko-gaelickie buadhas i buadhachas (pisane niekiedy przez „bh”). Tę samą etymologię ma irlandzki czasownik buaigh – wygrywać.

      Wykorzystując zbieżność znaczenia imienia Boudika z imieniem królowej Wiktorii (victoria – łac. zwycięstwo), w 1872 r. na trasie jej wizyty w Szkocji wywieszono transparent z napisem: Ar Buidheachas do’n Bhuadhaich, co w przybliżeniu można przetłumaczyć jako „Nasza wdzięczność dla Wiktorii” bądź „Nasze podziękowania dla Wiktorii”. W zamiarach autorów transparentu słowo Bhuadhai (celownik od buadhas lub bhuadhas) oznaczało jednocześnie dwie osoby. Było przede wszystkim szkocko-gaelicką formą imienia Boudiki, ale było również tłumaczeniem na tenże język imienia królowej Wiktorii. Być może lojaliści szkoccy chcieli uczcić królową Anglii, przydając jej imieniu dodatkowego blasku, zapożyczonego od sławnej celtyckiej monarchini. Jednak zestawienie tych dwu postaci, noszących imiona o podobnym znaczeniu, choć wyrażonym w odmiennych językach, dało efekt dwuznaczny politycznie. Wiktoria, cokolwiek by o niej powiedzieć, była symbolem dominacji Anglii nad Szkocją, podczas gdy Boudika – jednoznacznym przypomnieniem celtyckiej dumy i niezawisłości. W tym sensie ów transparent zawierał w sobie sprzeczne, choć wyrażone tymi samymi słowami treści: niezbyt fortunny komplement pod adresem Wiktorii oraz aluzję do dawnej chwały brytyjskich Celtów. Z pewnością publiczność zgromadzona na trasie przejazdu potrafiła to bez wysiłku odczytać…

      Pierwszy okres rzymskiej stabilizacji

      W Rzymie, zaskoczonym przebiegiem powstania Boudiki, z ulgą przyjęto jej pokonanie, ale jednocześnie uznano, iż należy skończyć z bezwzględną polityką kolonialną wobec Brytanii. Jeszcze w czasie trwania rewolty odwołano Katusa Decianusa, który w Brytanii pełnił funkcję prokuratora finansowego. Przysłano na to miejsce zrównoważonego Juliusza Klassicianusa. Miał się on wsławić tym, że udzielał rad powstańcom, by trwali w oporze jak najdłużej, bo pozwoli im to uzyskać od Rzymu lepsze warunki pokoju. Być może był to wyraz niechęci wobec Swetoniusza, który ścigał właśnie niedobitki oddziałów Boudiki, a z którym Klassicianus pozostawał w otwarcie nieprzyjaznych stosunkach. Być może jednak było to ciche polecenie Rzymu, by tą drogą zyskał sobie sympatię Brytów, przekonując ich osobiście, iż w Rzymie są również ich bardziej wyrozumiali poplecznicy. To z kolei mogłoby ułatwić długoplanową pacyfikację prowincji nie tylko w sensie militarnym.

      By jednak nie sprawiać wrażenia, iż Rzym nie umie docenić pogromcy buntowników, Swetoniusz nie został odwołany zaraz po zakończeniu akcji wojskowej, lecz dopiero po prawie roku. Na stanowisku namiestnika zastąpił go w 61 r. Pretoniusz Turpilianus, „który nie niepokojąc nieprzyjaciela, ani nie będąc przezeń niepokojony, przedłożył nad gnuśne próżniactwo uczciwe imię pokoju”177. Jego następca, Trebeliusz Maximus (63–69 r.) zasłynął polityką niezwykle elastyczną oraz zasadą ściągania z ludności celtyckiej podatków tak niskich, jak to tylko możliwe. Spokój СКАЧАТЬ