Biografie ulic. Jacek Leociak

Чтение книги онлайн.

      Od 22 lipca 1942 roku, wraz z rozpoczęciem wielkiej akcji wywożenia Żydów z warszawskiego getta do komór gazowych Treblinki, radykalnie zmienił się wygląd dzielnicy zamkniętej. Hałaśliwe i zatłoczone dotychczas ulice, pełne przechodniów, handlarzy, żebraków, umierających z głodu – stały się martwe i puste. Przechodziły nimi kolumny Żydów gnanych na Umschlagplatz, zalegały je porzucone na ulicach rzeczy: tobołki, węzełki, walizki, sprzęty domowego użytku. Zmieniła się radykalnie atmosfera w getcie, skończyła pozorna stabilizacja. Masowe wywózki wywołały poczucie grozy, lęk przed nieznanym i – u niektórych – przeczucie Zagłady. 21 września 1942 roku, w święto Jom Kipur, odszedł ostatni transport z Umschlagplatzu. Oznaczało to koniec tzw. wielkiej akcji likwidacyjnej w getcie warszawskim. Według raportu listopadowego żydowskich organizacji podziemnych akcja pochłonęła około 275 tysięcy ofiar, natomiast generał SS Jürgen Stroop szacuje liczbę wywiezionych i zabitych na ponad 300 tysięcy.

      Po wysiedleniu zaczął się okres tzw. getta szczątkowego, radykalnie zmniejszonego o część na południe od Leszna (z wyjątkiem obszaru szopu Többensa przy ulicy Prostej). Składało się ono z wydzielonych enklaw, w których mieszkali skoszarowani pracownicy oficjalnie działających szopów, zamienionych w swoiste obozy pracy. Pomiędzy nimi były tzw. tereny dzikie, na których nie wolno było przebywać. Szacuje się, że za murami pozostało ogółem około 60 tysięcy Żydów, w tym 35 tysięcy „legalnych”, czyli zarejestrowanych w szopach. Reszta się ukrywała. Po aryjskiej stronie Warszawy mogło się ukrywać nawet do 20 tysięcy Żydów.

      Rzeczywistą władzę za murami przejęło podziemie polityczne. Konspiracja w getcie składała się z trzech struktur: 1. Żydowski Komitet Narodowy (ŻKN), w którego skład wchodziła większość sił politycznego podziemia, od syjonistów do socjalistów, ale poza Bundem; 2. Komisja Koordynacyjna, będąca platformą współpracy ŻKN i Bundu; 3. Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB), w której reprezentowane były wszystkie ugrupowania należące do ŻKN oraz Bund. ŻOB, zawiązana w formie zalążkowej przez organizacje młodzieżowe w pierwszych dniach wielkiej akcji likwidacyjnej, została rozszerzona w październiku 1942 roku. W jej skład weszli członkowie Ha-Szomer ha-Cair, Droru, Akiby, Gordonii, Bundu, Poalej Syjon-Lewicy, Poalej Syjon-Prawicy, Ha-Noar ha-Cyjoni i PPR. Poza ŻOB istniała w getcie druga organizacja bojowa, po styczniu 1943 roku używająca nazwy Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW). Reprezentowała zdecydowanie odmienną niż ŻOB orientację polityczną, wywodziła się mianowicie z radykalnej prawicowej partii żydowskiej (syjoniści rewizjoniści) i związanej z nią organizacji młodzieżowej Betar.

      Dla ocalałych po wielkiej akcji likwidacyjnej – a byli to przeważnie ludzie młodzi i samotni, którzy stracili rodziny i bliskich – stało się oczywiste, że przesiedlenie oznacza śmierć i że przerwa w wysiedlaniu jest tylko tymczasowa. Ta świadomość miała zasadniczy wpływ na dalsze losy getta. Rozpoczęła się masowa budowa bunkrów i schronów. Organizacje zbrojne przygotowywały się do walki, zdobywając fundusze na zakup broni, nawiązując kontakty z polskim podziemiem. Kiedy 18 stycznia 1943 roku Niemcy znów wtargnęli do getta, by wywieźć kolejny kontyngent Żydów, po raz pierwszy napotkali zbrojny opór. O świcie 19 kwietnia 1943 roku, w pierwszym dniu święta Pesach, Niemcy ponownie próbowali wygarnąć Żydów na Umschlagplatz. I znowu odpowiedzią był zbrojny opór, tym razem dobrze zorganizowany. W ten sposób rozpoczęło się powstanie w getcie warszawskim. Przywódcy powstania zdawali sobie doskonale sprawę z tego, że jest ono skazane na klęskę militarną. Ale nie mogli czekać. Nie oni też wybrali datę. Zareagowali na wejście Niemców do getta. W tej walce przejawiały się heroizm i rozpacz, męstwo i złość, pragnienie zemsty i protest przeciwko obojętności świata. Pogarda dla Niemców i pogarda dla śmierci. Niezgoda i bunt. Było w tej walce poczucie straszliwej samotności.

      16 maja 1943 roku Niemcy wysadzili w powietrze Wielką Synagogę na Tłomackiem. Oznaczało to symboliczny koniec powstania w getcie warszawskim. Dokonała się ostateczna zagłada ulic, domów i ludzi. Getto zostało obrócone w morze gruzów i zgliszczy, pod którymi tliło się jeszcze długo ukryte w bunkrach życie.

      CZYM SĄ BIOGRAFIE ULIC

      Książka składa się z dwunastu esejów, a każdy z nich poświęcony jest jednej warszawskiej ulicy, leżącej w obszarze najgęściej przez Żydów zaludnionym, nazywanym dzielnicą północną bądź nalewkowsko-muranowską. Ulice te Żydzi zamieszkiwali razem z Polakami, stanowiąc często zdecydowaną większość i nadając tej części Warszawy swoisty, odrębny charakter. Opowieść dotyczy wielowiekowej historii ulic i ich mieszkańców, sięga w głęboką przeszłość i dotyka teraźniejszości. Punktem kulminacyjnym jest okres getta i czas Zagłady. Po Zagładzie nie ma już nic, prawie nic. Mamy więc biografie dwunastu ulic, sportretowanych СКАЧАТЬ