Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka. Beata Cytowska

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ M., Bressler J., Parsons P., Bolla K., Glass T., Schwartz B. (2005), Blood Mercury Levels and Neurobehavioral Function, „JAMA”, 293.

      Williams P. G., Sears L. L., Allard A. (2005), Sleep Problems in Children with Autism, „Journal of Sleep Research”, 13.

      Wybrane aspekty diagnozy psychologicznej dziecka z zaburzeniami rozwojowymi

      Maria Szecówka-Nowak

      Instytut Psychologii

      Uniwersytet Wrocławski

      Etiologia, przebieg i sposób leczenia zaburzeń dziecięcych charakteryzują się dużą złożonością. Zaburzony rozwój dzieci, podobnie jak ich normalny rozwój, jest konsekwencją działania wielu czynników. Pomimo że każdy dorosły człowiek doświadczył okresu dzieciństwa, czerpanie wiedzy z retrospektywnych relacji nie pozwala w pełni zrozumieć dzieciństwa i zaburzeń tego okresu (Kendall, 2004). Pamięć autobiograficzna nie ma charakteru wyłącznie faktograficznego. Jest raczej systemem przekonań (a nie zbiorem faktów), które mogą być obiektywnie prawdziwe lub fałszywe (Maruszewski, 2005). Próby odwołania się do relacji dzieci nastręczają problemów chociażby dlatego, że nie są one w pełni świadome psychologicznych problemów dotyczących ich funkcjonowania, czy też tego, że ich określone zachowania odbiegają od normy (Loeber i in., 1990). Jawi się to jako paradoks w kontekście spostrzeżeń A. Kępińskiego (2002, s. 7): „Wyczulenie na patologię zachowania się jest, jak się zdaje, większe u dzieci niż u dorosłych. Wiadomo, z jaką łatwością wychwytują dzieci dziwactwa swych nauczycieli, które dla dorosłych są często niedostrzegalne. Z wiekiem jakby tolerancja na patologię zachowania się wzrasta. Jeden z twórców psychiatrii klinicznej, Eugeniusz Bleuler, zwykł był w wątpliwych przypadkach zaburzeń psychicznych opierać się na reakcji dzieci”.

      Stwierdzenie patologii psychicznej (zarówno u dzieci, jak i u dorosłych) wymaga określenia również tego, co patologią nie jest, czyli konieczne jest zdefiniowanie normy psychicznej. Do tej pory nie stworzono jeszcze idealnej definicji normy i patologii. Jednak trudności w zdefiniowaniu tych pojęć nie oznaczają, że zarówno patologia, jak i norma nie istnieją i są nierozpoznawalne. Współcześnie rezygnuje się z prób ścisłego określenia, gdzie przebiega granica między stanem normy i stanem patologii. Są natomiast konstruowane różne kryteria patologii, które pomagają odróżniać od siebie te dwa stany. Należą do nich chociażby takie kryteria, jak: nieprzystosowanie, naruszanie norm, nieprzewidywalność i brak kontroli, rzadkość i niekonwencjonalność, dyskomfort obserwatora oraz cierpienie (Czabała, 2000; Seligman i in., 2003). Obecnie spojrzenie na patologię zyskało szerszą perspektywę i zaburzenia bywają ujmowane w różny sposób. M. Kościelska (2000) wskazuje następujące sposoby rozumienia stanu patologii:

      1) w kategoriach wartościowania – to, co traktowano jako zaburzenie, obecnie coraz częściej postrzega się jako inność wnoszącą do życia społecznego nowe jakości;

      2) w kategoriach funkcjonalnych – patologia bywa obecnie wyjaśniana jako sposób przystosowania się jednostki do patologicznych warunków życia, jako reakcja na działanie czynników zagrażających i próbę radzenia sobie z nimi;

      3) w kategoriach interakcyjnych – zaburzone funkcjonowanie bywa traktowane jako społecznie adresowany sygnał trudności w zaspokajaniu potrzeb, komunikat o złym stanie psychicznym, krzyk o pomoc.

      Z zaburzeniami dziecięcymi wiąże się wiele aspektów, które odróżniają je od zaburzeń, które po raz pierwszy pojawiają się w wieku dorosłym. Jednym ze specyficznych aspektów rozpoznawania problemów psychicznych dzieci jest chociażby to, że nie potrafią one mówić o swoich problemach z taką łatwością jak dorośli. Innym specyficznym aspektem towarzyszącym procesowi rozpoznawania normy i patologii u dzieci jest konieczność uwzględniania tego, że różne formy zachowań (lub ich brak) u dzieci mają różne znaczenie w zależności od wieku i fazy rozwoju. Pojawia się tu kolejny ważny problem – niezbędne jest uwzględnianie różnic w dynamice rozwoju. U różnych dzieci normalny rozwój psychiczny przebiega w odmiennym tempie. Ważne jest zatem odróżnienie normalnego zróżnicowania tempa rozwoju od problemów psychicznych wskazujących na potrzebę interwencji (Kendall, 2004; Vasta i in., 1995). Kolejnym specyficznym aspektem zaburzeń dziecięcych jest to, że u dzieci zmiany następują często na przestrzeni krótkiego okresu, zatem skomplikowane może być określenie tego, które z nich jest podatne na wystąpienie trwałych problemów, a które boryka się z przejściowymi problemami. To powoduje, że problemy psychiczne u dzieci są trudniejsze do przewidzenia niż u osób dorosłych (Seligman i in., 2003).

      W wypadku dzieci pomiędzy zachowaniem normalnym i zaburzonym istnieją najczęściej różnice ilościowe, a nie jakościowe. Większość zaburzeń mających początek w dzieciństwie nie różni się pod względem jakościowym od tego, co można zaobserwować u dzieci prawidłowo rozwijających się. Zatem to, czym różni się zaburzenie dziecięce od normalnych zmian rozwojowych, jest często sprawą stopnia uciążliwości objawów (Seligman i in., 2003).

      Jednym z istotnych problemów jest kwestia kwalifikacji zaburzeń dziecięcych. Na potrzeby orzecznictwa, statystyki czy „wspólnego języka” ułatwiającego komunikację między specjalistami psychologowie korzystają z klasyfikacji zaburzeń. Psychologia kliniczna nie posiada własnej klasyfikacji, ale korzysta z dwóch najbardziej rozpowszechnionych medycznych systemów klasyfikacyjnych. Jeden z nich, opracowany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, to Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych (DSM), którego najnowsza wersja (DSM-IV-TR) została opublikowana w 2000 roku. Z kolei drugi, stworzony przez Światową Organizację Zdrowia, to Międzynarodowa klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych (ICD), którego aktualna wersja ICD-10 (Klasyfikacja zaburzeń…, 1997) pochodzi z 1992 roku. W obu wymienionych klasyfikacjach zastosowano kategoryzację, która opiera się na określonych kryteriach (symptomach). Oznacza to, że każda kategoria zaburzeń ma własne kryteria, a diagnozowana osoba, która przejawia wystarczającą liczbę symptomów, jest określana jako cierpiąca na dane zaburzenie. Klasyfikacja zaburzeń diagnozowanych zwykle po raz pierwszy w niemowlęctwie, dzieciństwie lub adolescencji według DSM (za: Kendall, 2004) obejmuje:

      1. Uogólnione zaburzenia rozwoju, które charakteryzują się upośledzeniem zdolności porozumiewania się i nawiązywania relacji z innymi połączone z ograniczeniem i stereotypizacją przejawianych wzorów zachowań. Zalicza się tu na przykład: autyzm, zespół Retta, zespół Aspergera, dezintegracyjne zaburzenie dziecięce.

      2. Upośledzenie umysłowe, w którym występuje istotnie niższy niż przeciętny poziom funkcjonowania intelektualnego i ograniczenie w zakresie zdolności przystosowawczych. Wyróżnia się tu upośledzenie w różnym stopniu (lekkim, umiarkowanym, znacznym, głębokim i o głębokości nieokreślonej).

      3. Zaburzenia uczenia się, które przejawiają się osiągnięciami szkolnymi niższymi niż oczekiwane dla danego wieku i poziomu inteligencji. Wyszczególniono tu takie kategorie, jak na przykład: zaburzenia czytania, zaburzenie matematyki, zaburzenie ekspresji pisanej.

      4. Zaburzenia emocjonalne, które obejmują problemy związane z lękiem i depresją. Wyróżnia się tu na przykład: lęk separacyjny, reaktywne zaburzenie przywiązania.

      5. Deficyty uwagi i destrukcyjne zaburzenia zachowania, czyli zaburzenia, które wiążą się z problemami dotyczącymi zaburzonej koncentracji uwagi, z nadruchliwością i impulsywnością (ADHD), a także zachowaniami niszczycielskimi (zaburzenia zachowania).

      6. Zaburzenia odżywiania, które są związane z nieprawidłowościami w przyjmowaniu pokarmów, np. anoreksja, bulimia.

      7. СКАЧАТЬ