Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka. Beata Cytowska

Чтение книги онлайн.

      Diagnoza może służyć różnym celom. Ze względu na cel Kornmann (za: Obuchowska, 1997) wyróżnia następujące typy diagnozy:

      1) opisową – polega ona na opisie określonego problemu;

      2) klasyfikacyjną – porządkuje ona problemy i dąży do ich usystematyzowania;

      3) funkcjonalną – polegającą na wyjaśnieniu zjawiska na podstawie wzajemnych powiązań, tj. analizie podlegają okoliczności, w jakich dane zjawisko występuje, a w jakich nie, oraz funkcje, jakie pełni ono w życiu osoby badanej;

      4) normalizującą – jest odnoszona głównie do osób niepełnosprawnych i nastawiona na poszukiwanie możliwości integracji osób niepełnosprawnych z tymi, które określa się jako zdrowe;

      5) wspierającą – jej istotą jest wychwycenie możliwych do usprawnienia funkcji w różnych obszarach rozwoju;

      6) przyczynową – koncentruje się ona na poszukiwaniu przyczyn, które spowodowały wystąpienie danego zjawiska, i możliwości oddziaływania na te przyczyny;

      7) typizacyjną – nastawioną na zestawianie grup homogenicznych pod względem na przykład etiologii, właściwości rozwoju, niesprawnych funkcji;

      8) selekcyjną – stosowaną w procesie poszukiwania osób, których cechy sprzyjają wykonywaniu określonych zdań.

      Niezależnie od celu wyróżnia się dwa podejścia do diagnozy, z których jedno określa się jako ilościowe, a drugie – jakościowe. Podejście psychometryczne (ilościowe) polega na ocenie funkcjonowania badanej osoby na tle innych za pomocą testów psychologicznych. Zatem przy dokonywaniu diagnozy psychometrycznej, np. dziecka, układem odniesienia dla uzyskanych przez nie wyników w określonym teście jest rozkład wyników uzyskanych przez jego rówieśników (Hornowska, 2001). Testy dla dzieci (w tym niemowląt) mają często postać tak zwanych skal rozwojowych; charakteryzują się między innymi tym, że zawierają oddzielne serie zadań przewidziane na kolejne miesiące, kwartały lub lata życia. W wypadku wielu testów służących do diagnozy funkcjonowania intelektualnego dziecka uzyskane w nich wyniki są przedstawiane za pomocą tzw. ilorazów rozwojowych, mają one jednak taki sam charakter jak ilorazy w testach dla dorosłych. Według J. Strelaua (1997, s. 106): „Wechsler traktował iloraz inteligencji jako liczbową charakterystykę wynikającą z porównania oceny, jaką otrzymuje osoba badana za rozwiązanie konkretnego testu, z oceną średnią, jaką otrzymują osoby w jej wieku za rozwiązanie tego samego lub zbliżonego testu. Iloraz inteligencji jest, zdaniem autora, względnym wskaźnikiem zdolności umysłowych”. Iloraz informuje o tym, na ile poziom funkcjonowania intelektualnego, np. badanego dziecka, odbiega „w górę” lub „w dół” od tego, jaki reprezentują jego rówieśnicy (Matczak, 2003, 1994). Zatem istotą psychometrycznego pomiaru funkcjonowania intelektualnego jest przede wszystkim ocena skuteczności działań umysłowych badanej osoby (np. na podstawie liczby poprawnie rozwiązanych przez badane dziecko zadań w teście). Testy dostarczają informacji o tym, czy i w jakim stopniu rozwój danej osoby odbiega od przeciętnego poziomu. Jednak z perspektywy oddziaływań kształcących, pomocnych, stymulujących rozwój informacje te nie są wystarczające. Diagnoza testowa nie ukazuje rodzaju specyficznych ograniczeń (nie taka jest funkcja testów), które zadecydowały o stwierdzonym poziomie wykonania zadań. W wypadku projektowania oddziaływań zmierzających do usprawnienia funkcjonowania jednostki niezbędne wydają się przede wszystkim informacje o charakterze jakościowym na temat funkcjonowania jednostki. Dla takich oddziaływań, jak reedukacja, wychowanie, nauczanie itp. bardziej wartościowe wydaje się takie podejście do diagnozy, które jest nazywane jakościowym. Według A. Matczak (2003), cele diagnozy jakościowej można sprowadzić do pytań, takich jak: „Czy badane dziecko jest już zdolne do myślenia wyobrażeniowego? Czy mówi w sposób zrozumiały dla otoczenia? Czy używa zaimków i przyimków? Czy jego wypowiedzi mają charakter zdań? Czy jego operacje umysłowe mają charakter odwracalny? Czy jest zdolne do decentracji interpersonalnej? Czy bawiąc się z rówieśnikami, potrafi dostosować się do reguł zabawy? Czy dokonując ocen moralnych, uwzględnia intencje działających osób?”. Diagnoza jakościowa koncentruje się nie tyle na szacowaniu pozycji badanej osoby na tle grupy, ile na określeniu jej miejsca na drodze rozwojowej. Zatem stanowi ona lepszy punkt wyjścia oddziaływań mających na celu optymalizację funkcjonowania jednostki czy stymulowania jej rozwoju (Matczak, 2003).

      W kontekście powyższych rozważań oprócz wspomnianego aspektu dotyczącego modeli diagnozy istotny wydaje się również problem wyboru optymalnego modelu współpracy na przykład psychologów i psychiatrów (Obuchowski, 1973) czy psychologów teoretyków i praktyków (Brzezińska, 1991). Zdaniem Kelly’ego (za: Paluchowski, 2001), właściwym wyborem dla odpowiedzialnych psychologów diagnostów odpowiadających na wyzwania praktyki jest model profesjonalny. Zgodnie z tym modelem (Paluchowski, 2001, s. 22): „psycholog podejmuje się rozwiązania stawianych przez praktykę problemów pod warunkiem udziału w definiowaniu zadania, oceny dotychczas stosowanych procedur i ich trafności, uczestnictwa w ustalaniu przedmiotu diagnozy, doboru narzędzi diagnostycznych oraz prowadzenia kontroli trafności zastosowanej procedury w celu jej doskonalenia i wzbogacania własnej wiedzy”.

      Diagnozę można określić jako proces, który polega na zbieraniu danych o zachowaniach (lub efektach tych zachowań) prezentowanych przez na przykład: badane dzieci i na ich interpretowaniu, przede wszystkim w celu podjęcia odpowiedniej profesjonalnej interwencji. W tym znaczeniu, zdaniem W. J. Paluchowskiego (2001), diagnoza powinna być oceniana pod względem tego, w jakim stopniu pomaga w wyborze i stosowaniu określonej interwencji psychologicznej. Ponadto niezależnie od rodzaju interwencji jest konieczne określenie tego, co i na co ma być zmienione, aby móc ocenić jej skuteczność i korygować jej przebieg. Zatem proces diagnostyczny jest wieloetapowy i na pewno nie kończy go skierowanie jednostki do specjalisty, który będzie realizował określony rodzaj interwencji.

      Bibliografia

      Brzezińska A. (1991), Teoria i praktyka w psychologii, czyli o tym, jak się jedno bez drugiego obyć nie może, „Przegląd Psychologiczny”, 34.

      Czabała J. C. (2000), Norma a patologia psychiczna [w:] Psychologia. Podręcznik akademicki, red. J. Strelau, t. 3: Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej, GWP, Gdańsk.

      Hornowska СКАЧАТЬ