Kızılderili Mitolojisi. Daniel G. Brinton

Чтение книги онлайн.

      Eskimo din adamları, aynı amaçla en yüce varlık olarak Sillam Innua’ya (Rüzgârların Sahibi) dua ederlerdi. Ölüler diyarına Silliam Aipane (Rüzgârların Evi) diyorlardı. Hastaya yeni bir ruh çağırdıklarında veya belalı bir ruha evine geri dönmesini buyurduklarında dualarını her zaman, dört ana yönden esen rüzgârlara yöneltiyorlardı: Pauna’ya (doğu), Sauna’ya (batı), Kauna’ya (güney) ve Auna’ya (kuzey).95

      Bunlar yağmur getiriciler, hayat vericiler oldukları için bunları ırkımızın babaları olarak adlandırmak abartılı bir metafor değildi. Kıta üzerindeki neredeyse her ulus, köklerinin dört erkek kardeşe dayandığına dair anlaşılması güç bir geleneğe sahip gibi gözüküyor. Buna göre, bir zamanlar dört lider veya prens tarafından yönetiliyorlar veya bir şekilde eski geleneksel tarihlerini dört önemli kişiliğin görünüşü ve eylemleriyle ilişkilendiriyorlardı. Mitler, kimi zaman bu efsanevi karakterleri rüzgârların ruhları olarak açık bir şekilde tanımlar, bazense onları çirkin, anlamsız metaforlarla gizler. Kimi zamansa yine onları gerçek tarihin içine öylesine serpiştirir ki kurguyu gerçeklerden ayıran çizgiyi nereye çekeceğimizi bilemeyiz.

      Bu mitin gelişimini, en basit söyleminden başlayarak adım adım takip etmeye çalışacağım. Başlarda ayrıntılı anlatılar ve kültürlü ulusların daha belirgin kişileştirmeleriyle mitin gerçek anlamını gizleyen bir şey yoktur. Ancak daha sonra bu mit, ana hatları belirginleşince kendisini dünyaya gerçek tarih olarak yutturmuştur.

      Mitin en basit formuna yalnızca Algonkinlerde ve Dakotalarda rastlanır. Bu iki halk, kökenlerini dört ataya kadar geri götürür. Bunlar; evrenin ilk oluşumlarından çeşitli şekillerde sorumlu olan, insan mı tanrı mı olduklarının ayrımı tam olarak yapılmamış ama çok kesin bir şekilde dört rüzgârla özdeşleştirilen karakterlerdir. Dünyanın, üreme süreciyle veya diğer bazı belirsiz yollarla bunların birinden mi yoksa hepsinden mi nüfuslandığı hakkında eskiler bir şey söylememiş veya aynı fikirde değillerdir.96

      Kriklere gelindiğinde durum daha karmaşıktır. Krik mitinde yeryüzünün dört köşesinden gelen dört insandan bahsedilir. Bu insanlar, onlara kutsal ateşi getirmişler ve yedi kutsal bitkiden bahsetmişlerdir. Bunlara Hi-you-yul-gee deniyordu. Onlara bu hizmeti yaptıktan sonra bu cömert ziyaretçiler bir bulutun içinde kaybolmuş ve geldikleri yere geri dönmüşler. Bir başka ve daha eski bir efsaneye göre Krikler ilk başta dört klana ve dört kadın atadan gelen bir soya bölünmüştür. Bu dört atanın, dört ana yönden gelen arkadaş canlısı dört koruyucu olduğu açıktır.97

      Haiti’nin kadim sakinlerinin, İspanyollarla ilk kez karşılaştıklarında, soylarına ilişki benzer bir hikâyeleri vardı. Peter Martyr, bu hikâyeyi hikâyenin saçmalığı için çeşitli özürler ve gülünçlüğü hakkında uyarlarla anlatmaktadır. Belki de bu hata, anlam eksikliğinden daha çok onun kavrayışındaki eksiklikten kaynaklanıyordu. Hikâye mealen şöyleydi: insanlar mağaralarda yaşıyorlardı ve güneşin kavurucu ışınları tarafından yok edilmişlerdi. Türlerini devam ettirme şanslarından, yılan balıkları kadar hızlı ve kaypak olan dört kadına yakalanıp onlara tabi oluncaya kadar mahrumdular. Bu kadınlar, insan ırkının analarıdır. Veya yine, bir kralın yeryüzünün tüm suyunu içinde barındıran kocaman bir kabağı olduğu söyleniyordu. Dünyaya tek seferde gelişleri annelerinin canına mal olan dört erkek kardeş, balık tutmak için kabağın içine maceraya atıldılar, balıkları tuttular ama yaşlı kralın gelişiyle korkarak balığı yere düşürdüler. Balık parçalara ayrıldı ve suyu yeryüzüne saçtı. Böylece şimdiki denizler, göller ve nehirler oluştu. Bu kardeşler zamanla bir ulusun babaları haline geldiler ve inanışlarına göre insanlar onların soyunu takip ettiler.98 Gördüğümüz önceki örnekleri hesaba kattığımızda, bu dörtlü grubun içinde bir kez daha dört rüzgârı (çok hızlı ve çok hareketli yağmur getirenler) görmek için canlı bir hayal gücüne gerek yoktur.

      Navaholar, Kuzey Meksika’da yaşayan yabani bir kabiledir. Mealen şöyle bir alegorileri vardır: İlk insan güve solucanı şeklinde yerden çıktığında ana yönlerin dört ruhu zaten oradaymış ve bu ruhlar onu bağırarak selamlamışlar, “Hey, o bizim ırkımızdan.”99 Bu, aynı eski hikâyeyi anlatmak için basit ve zayıf bir girişimdir.

      Haitililer, Yucatanlı Mayalarla muhtemelen akrabaydı. Mayalar, kesinlikle onların efsanelerini paylaşıyorlardı. Zira Bay Stephens’ın seyahatleri sırasında bulduğu antik bir el yazmasına göre Tutul Xiu denilen dört ebeveyni veya lideri anımsıyor gibi gözüküyorlar. Bununla birlikte bu aslında, Orta Amerika ve Meksika’nın tüm medeni uluslarının bir özelliğiydi. Mitlerle ilgili tesadüfi bir yorumlamayı kabul etmek istemeyen bir yazar, buna şaşkınlıkla değinir: “Aztek ve Toltec tarihlerinin hepsinde sürekli ortaya çıkan dört karakter vardır. Bunlar rahip veya tanrıların elçileri olarak ya da gizli ve kılık değiştirmiş kral; göç sırasında kabilelerin rehberleri ve şefleri ya da krallıklarının kurulmasından sonra kral olarak görünürler. Hatta fetih zamanında bile Guatemala’da veya Meksika’da her zaman, yüce hükümeti oluşturan dört prens vardır.”100 Bu dörtlü bölünme, ortak bir tarihe değil, ortak bir yapıya işaret eder. Sayıca dört tane olup tüm antik efsanelerde rol oynayan eski kahramanlar ve yarı tanrılar etten kemikten insan değillerdi, bereketli yağmurları getiren görünmez hava akımlarıydı.

      Bunlar, Yucatek mitolojisinde devasa karyatidler101 gibi üstten sarkan gökyüzünü destekleyerek dünyanın her bir köşesinde tek başına durması gereken dört tanrı Bacab’ın dengiydi. Büyük tufanda diğer bütün tanrılar ve insanlar sular tarafından yutulurken insan ırkını yeniden türetmek için yalnızca bunlar kaçmışlardı. Kan, Muluc, Ix ve Cauac isimleriyle bilinen dörtlü; sırasıyla doğuyu, kuzeyi, batıyı ve güneyi temsil eder ve Doğu sembolizminde olduğu gibi burada da pusulanın her bir yönü bir renkle belirtiliyordu. Doğu sarı, güney kırmızı, batı siyah ve kuzey beyazla temsil edilmişti. Bu gizemli kişiliklerin isimleri kısmen bizim Dominikal harflerle102 yaptığımız gibi kullanılarak Maya takvimine uyarlanmıştı ve bunların uğurlu veya uğursuz kombinasyonlarıyla yargı astrolojisi sistemleri düzenleniyordu. Bunlar yağmur tanrılarıydı ve Chac (Kızıllar) unvanıyla en yüce güçlerden sorumlu baş görevlilerdi. Bu bakımdan dini merasimlerde dört yaşlı adam tarafından temsil ediliyorlardı. Baş rahibe resmi işlerinde sürekli yardımcı olan görevlilerdi.103 Kızılderililerin en medeni olan bu kolunda, başka her yerde olduğu gibi, ulusal efsanelere, sanatlara ve bilimlere özgün bir dış görünüm kazandırarak diğer karakterlerden daha çok öne çıkan dört mitolojik karaktere rastlıyoruz. Bir kez daha bunlar arasında dört ana yönün ve dört rüzgârın kişileştirilmelerini şaşmaz işaretlerle fark ediyoruz.

      Gerçek karakterlerinin bütünlüğünü kaybettiklerine nadiren rastlarız. Kiçe efsanelerinde, ilk defa Cennet’in Kalbi Hurakan (Hareketli Hava) tarafından yaratılan dört insanın, son derece keskin gözlü ve hızlı olduklarını anlatılır: “Gökyüzünün ve yeryüzünün dört köşesinde ve dört açısında var olan her şeyi ölçer ve görürlerdi.” Yaratıcılarının “hasat СКАЧАТЬ