Kızılderili Mitolojisi. Daniel G. Brinton

Чтение книги онлайн.

      İlkel insanın düşünce yapısının bu hurafelere her zaman nasıl kaynaklık ettiği üzerine kafa yorduğumuzda şunu görüyoruz: İlkel insanın sosyal hayatı ve mimari anlayışı böylelikle bir fikre tabi olabiliyorken ayinleri ve mitlerinin bu fikrin etkisinden kurtulabilmesi söz konusu değildi. Tahmin edilebileceği üzere bu fikir, bu ikinci söylediklerimde başka herhangi bir yerde olabileceğinden çok daha canlı bir şekilde kendini gösterir. Gezginler tarafından, tüm ciddi işler için vazgeçilmez bir başlangıç olarak diğerlerinden daha fazla bahsedilen bir formül varsa o da tütün içme formülüdür. Sabitlenmiş geleneksel kural şöyleydi: İlk üfleme gökyüzüne, sonra da yeryüzünün her bir köşesine veya ana yönlere doğru olmalıdır.85 Bunlar, yeryüzünü yaratmış ve hükmetmiş ruhlardı. İlkel hayal gücü bunları ne kadar farklı şekillerde betimlerse betimlesin neredeyse tüm Kızılderili hikâyelerinde ve merasimlerinde öncü figürlerdi. Bunlar, Çipevyan büyücülerinin yeni üyelere bu zanaatın gizemlerini gösterirken çağırdıkları ilahi güçlerdi. Bunlardan dört direkli bir kulübeye, ateşin önünde duran dört tane taşın içine girmeleri; orada dört gün kalmaları ve dört şölene katılmaları isteniyordu. İşlemin her adımında bu sayı veya bu sayının katları tekrar ediliyordu.86 Bu sayı, komşuları Dakotalarda da belirgin bir şekilde kutsaldı. Ayrıca, wakan gücü ve havanın ruhlarıyla ilgili tüm hikâyelerine ve dini ayinlerine çok köklü bir şekilde yerleşmişti. Sanatçı Catlin, bir Dakota kabilesi olan Mandanların yıllık büyük festivallerinin canlı bir tarifini vermekte ve festivalin başından sonuna dek bu sayının durmaksızın tekrar edildiğini ileri sürmektedir.87 Catlin, dört ana yöne saygı duyulmasının kaynağını tespit edememiştir. Ancak o zamandan beri bu kabilenin mitlerinden elde edilen bilgiler durumun böyle olduğuna dair tüm şüpheleri ortadan kaldırmıştır.88

      Ayinin bu benzerliğinde yerin yakınlığının hiçbir payı yoktu. Kriklerin cinayet hariç tüm suçların unutulduğu, sürgüne gönderilmiş suçluların ulusuyla barıştırılıp suçlarının affedildiği Busk isimli büyük anma festivalleri vardı. Bu festivallerde yeni ateşler yakıldığında ve mısırlar servis edildiğinde her dans, her dua, her merasim dört sayısının ve onun katlarının akla gelebilecek her bağlamda uygulanmasıyla şekillenmekte ve idare edilmekteydi. Gençlerin kendilerini erkeklik değerleri bakımından kanıtlamaları ve koruyucu ruhlarını bulmak için katlanmak zorunda oldukları kutsal gözetim buydu. Oruçlarında, inzivalarında, imtihanlarında da her şey dört katlı düzenleme dahilinde gerçekleşiyordu.89

      Ana yönler, yalnızca bu barbar kabileler için dinin en önemli gizemlerinin temelleri değildi. Alanında çok yetkin bir uzman, Guatemala’da Miclalı Azteklerin en önemli festivallerini bir yılda dört defa kutladıklarını ve festivalin ritüellerini dört rahibin icra ettiğini anlatır. Bu festivaller, dualarla ve gökyüzü ile dört ana yöne tütsü sunulmasıyla başlardı. Rahipler, insan kurbanı tapınağın etrafında dört defa döndürürler. Sonra kurbanın kalbini sökerler ve kanı aynı yönlerde dağıtılmış dört vazonun içine doldururlardı.90 Aynı şekilde Peruluların her yıl kutladıkları dört temel festivalleri ve her yeni ayda dört günlük bir kutlamaları vardı. Aslında bu sayının tüm dini merasimlerindeki tekrarı o kadar belirgindir ki tarihçilerin ortak bir inceleme alanı olmuştur. Tarihçiler, bunu gündönümleri ve ekinoksların bilgisine yordular ancak kesinlikle daha eski tarihlere dayanır. Aynı açıklama, tüm hayatlarını bu sayının işleyişine tabi olarak yaşayan Meksikalı Nahualar için de önerildi. Anneler doğum yaptıklarında dört gün temizlenmeden bekletiliyorlardı. Bir ateş yakılıyor ve bu ateş yaklaşık dört gün boyunca canlı tutuluyordu. Çocuğun vaftizinde dört ana yönün her birine bir ok atılıyordu. Günde dört defa dua ediyorlardı, en büyük festivaller dört yılda bir düzenleniyordu ve kan bağışları pusulanın dört yönüne doğru yapılıyordu. Eskimolar, Krikler ve Algonkinlerde olduğu gibi ölümde mezarın üzerine dört günlüğüne yemek koyuyorlardı (zira tüm bu uluslar, ruhlar diyarına yolcuğun bu sürede tamamlandığını düşünüyorlardı) ve ölü için dört ay veya dört yıllığına yas tutuluyordu.91

      Bu listeyi daha fazla uzatmak hem yorucu hem de gereksiz olur. Ancak liste yine de tam olarak bitmiş değil. Bu sayıya nasıl evrensel bir şekilde kutsal bir özellik verildiğini ve bunun nasıl daima aynı şekilde dört ana yöne duyulan bir saygıya kadar izlenebilir olduğunu göstermek için, iki kıtada yaşayan kabilelerden ve her türlü kültür aşamasından (Kolombiya’nın Muyscaları ve Louisiana’nın Natchezleri, Guatemala’nın Kiçeleri ve Orinoko’nun Karipleri) çok sayıda örnek verilebilir. Sayının daha sıradışı bazı uygulamalardaki kullanımının gösterilmesi yeterli olacaktır.

      Azteklere ve Mayalara özgü takvimlerde ayların, her biri çalışma günü kadar gün içeren dört haftaya bölündüğü; bunların göstergelerinin dört döneme ayrıldığı ve bu insanların dünyanın dört evreden geçmiş olduğuna inandıkları biliniyor.

      Pek çok resim yazısında haftanın bu günlerinin sırasıyla kuzey, güney, doğu ve batı olarak yerleştirildiği ve Maya dilinde gösterge köşelerinin bunların benimsenmesinin sebebini ima ederek dört ana yönün isimlerini taşıdığı yeterince vurgulanmamıştır.92 Bu tesadüfi olamaz. Yılın dört mevsime bölünmesi (eski Aryan takviminin üçe bölünmesi gibi temelini doğadan almayan bir bölümlendirme) pek çok kabile arasında bilinmiyordu ama bu uygulama; Algonkinler, Çerokiler, Çoktavlar, Krikler, Aztekler, Muiskalar, Perulular ve Arukanyalılar tarafından çok eski zamanlarda benimsenmiştir. Mevsimlerin bitmek tükenmez kavgalar ve rüzgârlara hükmeden dört hava devinin değişkenlik gösteren talihi sonucu oluştuğu düşünülüyordu.

      Bu tekdüze tekrarın ve sayının kutsallığının püf noktasını mitolojide ve dahası, bunu kan gücünün veya denetleme niteliğinin üzerinde olan dini duyguların doğal ifade biçimlerinde aramalıyız. Bu biçimlerden biri, gördüğümüz üzere, ilahın rüzgârla özleştirilmesine yol açmıştır ve bu özdeşlik, meseledeki muammayı çözecek olan şeydir. Evrensel olarak, dört ana yönün ruhlarının o yönlerden esen rüzgârların içinde olduğu hayal edilmiştir. Bu yönlerin ve bunlara denk gelen rüzgârların isimleri genellikle aynıdır ve aynı olmadığında da bunlar arasında çok sıkı bir ilişki mevcuttur. Sözgelimi Mayaların, Huastekaların ve Orta Amerika’daki Moseoların dillerini ele alalım. Bu dillerin hepsinde kuzey kelimesi kuzey rüzgârı ile eşanlamlıdır ve bu durum diğer üç yön için de geçerlidir. Veya yine Dakotaların dilinde “gökkubbenin dört köşesi” olarak çevrilen tate-ouye-toba kelimesi, kelimesi kelimesine “dört rüzgârın geldiği yer” anlamına gelir.93 Bu liste kolaylıkla genişletilebilir ama bu kadar örnek yeterlidir. Hava hareketlerinin düşüncede ve dilde ruhun etkinlikleri ve Tanrı düşüncesiyle ne kadar yakından ilişkili olduğunu hatırlayalım. Bu ilişkinin; şimşeklere ve fırtınalara, yüzleri serinleten meltemlere, ormanları yerle bir eden kasırgalara sebep olan rüzgârların gücünden nasıl bir destek bulduğunu; rüzgârların tohumu verimli kılmak ve buruşmuş yapraklara hayat vermesi için yağmuru nasıl çağırdığını; avcılara avı takip etmeleri için nasıl yardımcı olduğunu ve değişen mevsimlere nasıl öncülük ettiğini; insanın rahatı ve yaşamıyla nasıl da yakından ilgili olduğunu düşünelim. Bunları düşündüğümüzde rüzgârların doğanın çocuğunun СКАЧАТЬ