Бадиият жозибаси. Эркин Рахмонов

Чтение книги онлайн.

      Ёки:Эй кўзи қаро, боғи висолинг ҳавасиндин,

      Най кирпукимизнинг орасинда Арасе бор. (Лутфий, 62-бет).

      Инсоф билан айтиш керакки, Мавлоно Лутфий салафга нисбатан анъана доирасидан ташқари чиқиб кетмаган. Атойи байти Лутфийники билан бемалол ҳар жиҳатдан беллаша олади.

      Мавлоно Лутфийнинг ийҳомчиликдаги таждидида биз янги ийҳом кўрсаткичларининг кўплигини кўрамиз, деб уқтирдик. Қуйида ийҳомли байтлардан намуналар келтирамиз. Биринчи намунанинг муҳимлиги “қин”(ғилоф ва азоб) сўзининг соф туркийлигидир:

      Қилма ҳавола ҳажр ила Лутфийни ўлтурур учун,

      Тез қилични элга ол, тутмагин ани қин аро. (Лутфий, 10-бет).

      Иккинчи намуна ҳам ана шу хусусияти билан диққатга сазовордир. Муҳими, “оч” (очмоқ феълидан ва овқатга зорлик) сўзи икки сўз туркумига мансубдир:

      Юз очғил, кўз сени тўйгунча кўрсун,

      Неча бўлғай бу кўзум мунтазир, оч. (Лутфий, 31-бет).

      Айниқса “лом” сўзидан ийҳом кўрсаткичи ихтиро қилиш йирик санъаткорнинг жиддий ижодий ютуғидир:

      Ул алиф бўйлук санамнинг ҳалқа-ҳалқа зулфидин,

      Нечаким чектим балолар демадим юзунда лом. (Лутфий, 151-бет).

      Бу байтни қуйидагича тушуниш мумкин: биринчидан, Алифдай қоматли дилбар зулфидан балолар чексам ҳам, “миқ этмадим”; иккинчидан, Алиф қоматли дилбар зулфидин балолар чексам ҳам: “Зулфи ломга ўхшайди” демадим.

      “Қочар” – соф туркий сўздан ийҳом яратиш ҳам Лутфийнинг мислсиз маҳорати, новаторлиги намунаси бўлиб ҳисобланади. Яна бир янгилик шундаки, Лутфий ижодидан бошлаб бир байтда ийҳом ва тажнис кўрсаткичларининг баробар қатнашуви юзага чиқдики, кейинчалик буни Бобур муваффақиятли равишда давом эттирди.

      Қочарини кўрай десам, қочадур,

      Мени куйдурди, вой, СКАЧАТЬ