Без тарихта эзлебез / Наш след в истории (на татарском языке). Индус Тагиров

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ бүленмәс өлешенә әверелгән. Мәшһүр Ризаэддин Фәхреддин дә: «Болгарлар арасында чуваш һәм мордва мөселманнары булуы ихтимал»[14], – дип язган.

      Тик ничек кенә булмасын, Тукаебыз язганча «без татарлар һаман да татарлар булып калдык». Безнең атамабыз да, җыр-моңнарыбыз да тирән тамырлы. Алар безгә дистәләгән гасырлар аша кем икәнлегебезне искә төшереп торалар. Һаман да шулай була күрсен иде.

      2012

      Бөек һәм гүзәл тарих

      Татар тарихы – бөек һәм шул ук вакытта, кавемебезнең үзе кебек үк, зур сынаулар үткән горур тарих. Халкыбыз, 1552 елдан башлап коллык упкынында гомер кичерүенә дә карамастан, артта калган бөеклеген сагынып яшәгән.

      «Күпме михнәт чиккән безнең халык, күпме күз яшьләре түгелгән», – дип язган Тукай. Аның бу сүзләре тулысы белән тарихыбызга да кагыла. Чөнки татарның дәүләте белән бергә үз тарихын язу мөмкинлекләре дә бетә. Аның чыганакларын тәшкил итәргә тиешле архив һәм китапханәләре аңлы рәвештә юк ителә.

      Бу исә татарларның бернинди рухи байлыклары да булмаган, мактанырлык тарихлары да юк дигән ялгыш фикергә юл ача.

      Татарлар исә бирешми. Юкка гына 1870 елда Сембер шәһәрендә чыккан «Симбирский сборник» та татарлар Россиянең иң нык халкы, алар русларга рухи яктан түгел, тик сәяси рәвештә генә буйсындылар дип язылмагандыр. Миссионер Евфимий Маловның уфтанулары да юкка гына булмагандыр. Аның 1904 елдагы көндәлегендә мондый сүзләр бар: «Без руслар татарлар өстеннән унар ел гына түгел, инде берничә йөз ел хакимлек итәбез. Казанны алганнан соң да өч йөз елдан артык вакыт үтте. Ләкин, карагыз, без аларның күпмесен генә руслаштыра алдык икән? Тагын да өч-дүрт йөз ел көтәрбезме икән?» Малов кебек уфтанучылар һәрвакыт була торган. Алар һаман да бар.

      Җәберләнгән татар, Тукаебыз язганча, 1905 елның бер таңында уяна. Өстеннән кабер туфрагын кагып төшерә һәм горур рәвештә яңадан тарих мәйданына таба атлый. 1905–1907 елларны аның утыздан артык газета журналлары, миллионлаган данә белән китаплары чыга башлый. Татарлар Россиянең иң укымышлы халкына әвереләләр. Берсеннән-берсе сәләтлерәк дистәләгән язучылары үсеп чыга.

      Шушы дулкында милләтебезнең тарихи хәтере яңара. Аның үз тарихы белән кызыксынуы беренче урынга чыга. Җырларда, бәетләрдә, риваятьләрдә Сөембикә ханбикәгә дан җырлана.

      Данлыклы «Иж-Буби» мәдрәсәсе шәкертләренең Сөембикә манарасына багышланган бер җырында мондый сүзләр бар: «И гүзәл хан мәчете, сине күрүгә үк, йөрәгем мең кисәккә ярыла! Кайчандыр монда ислам гаскәрләре торган, хәзер исә бөеклегебезнең меңнән бере дә калмады, ислам җире башка төскә керде… Барысы да бетте. Безгә ни эшләргә соң?» Җавап җырның үзендә: «Бер нәрсәне дә яшермәстән, үткәнебезне һәм бүгенгебезне ачыкларга!» (И. Таһиров тәрҗ.) Бу – тарихыбызны торгызуның милли таләбенә әверелә.

      Аны тормышка ашыру эшен Шиһаб Мәрҗани башлап җибәрә. Һади Атласи, Гайнетдин Әхмәров, Газиз Гобәйдуллин СКАЧАТЬ