Без тарихта эзлебез / Наш след в истории (на татарском языке). Индус Тагиров

Чтение книги онлайн.

      Тукайның милләтне тизрәк уятасы килә. Бер шигырендә мондый юллар бар:

      Ләкин ул – шул ук вакытта оптимист. Татар үлмәгән дә, йокламаган да, һушы гына киткән, аны һушына китерсәк, ул кем дус, кем дошман икәнлеген үзе аерыр, дип яза.

      Шагыйрь коллык упкынына төшүнең сәбәбен патша режимыннан гына түгел, милләтнең үзеннән дә, дөресрәге, аның бердәм булмавыннан да күрә.

      Шушы тискәре сыйфатны халыкның бер-беренә «ук атуын туктатып» кына җиңеп булачагын аңлата.

      Без әле Тукайның тарихи карашларын өйрәнүнең юл башында гына. Алар исә гаять тирән. Бөек шагыйрьнең иҗаты – XIX–XX гасырлар чигендә кузгалган милли дулкынның якты көзгесе.

      Бу дулкын илдәге шовинистик көчләрне бик нык борчыган. Алар татарның белемгә омтылышларыннан, яңа (җәдид) ысулдагы мәктәп-мәдрәсәләр ачып, тирә-күрше һәм тугандаш халыкларга йогынты ясый башлауларыннан курка. Шовинист миссионерларның берсе булган епископ Андрей 1908 елны П. А. Столыпинга язган хатында: «Мөселман-татарлар безнең күз алдыбызда, тыныч кына, ләкин бер туктаусыз Казан һәм бөтен Кама краен яулый баралар… Әгәр дә инородецларны татарлаштыру дәвам итсә, әгәр дә кыргызлар, башкортлар, нугайлар, вотяклар, өлешчә чувашлар һәм чирмешләр татар халкына ныклап сеңсәләр, бу Россиянең үзәгендә куркыныч дошман барлыкка килүенә китерәчәк, һәм ул, фетнәчел Кавказ белән бергә, русларга аларның иң авыр минутларында иксез-чиксез бәла китерергә мөмкин», – дип язган.

      Кара көчләр татарның наданлыкта, караңгылыкта гомер сөрүен аның башкаларны үз артыннан ияртердәй аңлы милләт булуына караганда өстенрәк күрәләр. Рус цивилизациясендәге аристократ татарга һәм инде бигрәк университет белеме алган татарга караганда «һичнинди рус белеменә дә ия булмаган татар күпкә яхшырак» дип язган миссионер Ильминский.

      Патша хөкүмәте һәм аны җитәкләгән Столыпин татарларга каршы бер-бер артлы катгый чаралар күрә башлыйлар. Бу чараларның нидән гыйбарәт икәнлеге 1910  елны оештырылган Махсус Киңәшмә («Особое Совещание по выработке мер для противодействия татаро-мусульманскому влиянию в Приволжском крае в 1910  году и преобразовании Оренбургского духовного собрания») материалларында ачык чагылган.

      Бу Киңәшмә карары татарларның уянуыннан, аларның үз тирәсенә тугандаш халыкларны туплавыннан курку хисләре белән сугарылган. Билгеләнгән чаралар Беренче рус революциясенең милләтләргә ясаган уңай йогынтысын юкка чыгаруга юнәлтелгән. Һәм алар ныклап тормышка да ашырыла башлыйлар. 26 кешедән торган күренекле исламчылар исемлеге төзелә, милли активистларга каршы суд һәм административ эшләр ачыла. Газета-журналларга, китапларга карата каты цензура урнаштырыла, күренекле шәхесләр төрмәләргә ябыла, яшәгән урыннарыннан сөрелә.

      Ләкин тернәкләнеп килгән татар корабы җил-давылларга СКАЧАТЬ