Юрак - аланга: бадиалар. Иброҳим Ғафуров

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ даражали ўринда турадиган эпик таҳлил эҳтиросларга бутунлай ўрин бўшатиб беради…

      Эҳтимол, шунинг учун ҳам бизнинг илгаритдан тасаввуримизда яшаб келган Улуғбекка роман ўқилгач, янги бир тасаввурлар келиб қўшилган-қўшилмаганлигини сезмай қоламиз.

      Яна қайтараман, бу асосан, романда муаллифнинг кенг эпик таҳлиллари йўқлигидан, тасвирда муаллиф нутки имкониятларидан, муаллиф таҳлилидан кам фойдаланилганидан, ёзувчи кўпроқ эҳтиросларни бериш ва воқеани мароқли қилишга қизиққанлигидан келиб чиққандир. Ваҳоланки, муаллифда, агар у Улуғбекни кенгроқ тасаввур қилганда, уни муҳаббат, шафқат, мурувват, адолат туйғулари жўш урган кечинмалари бой ва демак, катта маънавий ва руҳий бойликка эга бўлган инсон сифатида гавдалантириш имкониятлари йўқ эмасди.

      Романнинг биринчи қисми Улуғбекнинг ҳалокати билан тугайди. У лабларида «Алвидо, Али!.. Ё Раб, ёзуғим недур маним?..» деган сўнгги калом билан жон беради. Ва шу билан гўё Улуғбек фожиаси тугагандай бўлади, лекин адиб фожианинг давомини усталик билан романнинг бошқа қаҳрамонлари тақдирига кўчиради. Зотан, у барча қаҳрамонлари тақдирини шу фожиага тааллуқли суратда ечади. Биринчи қисмда Улуғбек жисман иштирок этган бўлса, иккинчи қисмдаги барча ҳолатларда у руҳан қатнашади, унинг ҳаёти қаҳрамонлар хотирасида давом этади. Воқеаларнинг боришига таъсир кўрсатиб туради. Улуғбек фожиаси романда икки кучни кескин ҳаракатга келтиради. Маърифат ва жаҳолат ҳар саҳифада юзма-юз келади. Ва кейинги қисмда Улуғбек ишларининг давомчиси бўлиб майдонга Али Қушчи тушади.

      БОШҚА ҚАҲРАМОНЛАР

      Романда Улуғбек образини кузатиб, идеал жиҳатидан қараганда, унинг тасвиридан аллақандай қониқмаслик туйган бўлсак, бу туйғу Али Қушчи образини кузатганда буткул йўқолади. Ёзувчининг Улуғбек образи тасвиридаги йўқотишлари Али Қушчига келиб бутунлай ўз ўрнини тўлдиргандай бўлади. Биз тўлақонли, мукаммал ишланган бир образга дуч келамиз. Назаримда, Али Қушчи Улуғбек ишларининг давомчисигина эмас, ўзига хос бир маънода Улуғбек образининг ҳам давомидир. Адиб унинг қиёфасида Ўрта асрнинг етук олими, бениҳоя мардона инсон, ҳур фикрли шогирд, маърифатнинг қайтмас курашчиси образини ёрқин гавдалантириб беролгандир. Бу образни чизганда ёзувчининг хаёли яхши парвоз қилади. Унинг қадамларини кузатганда ҳар дамда адибнинг муҳаббатли нигоҳи сезилиб туради.

      Улуғбек ва унинг маърифатпарварлик йўлидаги ишларига бизнинг идеалларимизни қитиқловчи бир садоқат Али Қушчининг кучига куч, ишончига ишонч қўшади.

      Али Қушчи қалбида эътиқоднинг сўнмас алангаси ёнади. Шу аланга бу образни ички бир нур билан ёритиб туради. Бу нурдан ҳатто шаҳзода Абдуллатиф ҳам чўчийди. Кўршапалакдек уни кўрганда қунишади. Балки мағлуб бўлади.

      Али Қушчи орқали адиб маърифат инсонни канчалик сарафроз қилиши, уни мумтоз бир даражага кўтаришини ишонарли ифода қилиб беради.

      Али СКАЧАТЬ