Юрак - аланга: бадиалар. Иброҳим Ғафуров

Чтение книги онлайн.

      Одил Ёқубов воқеанавис адиб. У характерларни кенг ва чуқур таҳлил ва тадқиқ қилиш йўлидан эмас, воқеаларни таҳлил қилиш ва воқеалар ичида ҳаракат қилаётган қаҳрамонларнинг равиш-рафтори, туйғу ҳамда туғёнларини кўрсатиш йўлидан боради. Воқеанавис адиб характерларини эпик планда ишламайди. Уни кўпроқ воқеаларнинг оқими қизиқтиради. Шу оқимга у композицион мунтазамлик ва шиддатли куч беради. «Улуғбек хазинаси» романининг маълум ва машҳур тарихий далиллар билан боғлиқ бўлган асосий воқеалари қатор тарихий, бадиий асарларни ўқиган китобхонга таниш. Бу Мирзо Улуғбек ҳукмронлигининг сўнгги ойлари ичида юз берган ва олти ойлик подшо Мирзо Абдуллатиф тахтга чиққач бошланган бошбошдоқ замонларнинг бир-биридан фожиали воқеалари, Улуғбек салтанатининг инқирози, тарих саҳнасига мустабид, падаркуш Мирзонинг кириб келиши, илм-фан, маданиятнинг фалокат, мутаассиблик томонидан оёқ ости қилиниши, бузғунчилик буларнинг бари асарнинг марказий сюжет курилмаларини ташкил қилади.

      Воқеаларнинг асосий чизиқлари таниш кўрингани учун ҳам биз уларни қайта бошдан баён қилиб ўтирмай, фожиа ва зиддиятлар ичида асосий қаҳрамонлар қандай намоён бўлганларини кўздан кечирсак, таҳлилимиз, эҳтимол, самаралироқ бўлар.

      Шундай қилиб:

      Мирзо Улуғбек

      Одил Ёқубов Улуғбек талқинида қатъий тарихий далилларга суянади ва бутун асар давомида бундан четга чиқмайди. Биз тарихан Улуғбекни донишманд подшоҳ ва буюк маърифат эгаси сифатида таниймиз.

      Адиб романда Улуғбекнинг мана шу икки ёрқин, кўзга бўртиб ташланиб турадиган белгисини ҳар жиҳатдан бадиий тадқиқ қилишга интилади.

      Мустабид фарзанд қўшин тортиб, шаҳар дарвозаларига келиб қолган. Мирзо Улуғбек изтироблар, талвасалар гирдобида. Ўз пушти камаридан бўлган ўғил билан салтанат талашиб жанг қилишдан ҳазар қилади. Маърифат эгаси сифатида бунинг бутун шармандали оқибатларини қалбан туяди. Шу уни изтиробга солади. У Абдуллатифнинг нечоғлик мустабид гумроҳ эканлигини, тожу тахт илинжида қанчалар ёниб турганлигини яхши англайди ва у тахтга ўтирган тақдирда ўзининг маърифат йўлида қилган буюк хизматлари йўқ бўлиб кетишидан, илму фан зеру забар бўлишидан қўрқади. Шу уни талвасага солади.

      «Мен салтанатдан айрилишдан қўрқмаймен, – дейди у, – фақат Мовароуннаҳрга қирқ йил раҳнамолик қилиб орттирган бойлигим мадрасаю расадхона, нодир хазинам тўплаган кутубхонам ва ниҳоят, яратган асарларим барчаси зеру забар бўлишидан қўрқадурмен… Тағин бир нарсадан – келгуси авлодлар бандаи ожиздан ҳазар қилмасму, деб қўрқамен. Мирзо Улуғбекдай коинот сирларини очмоқни тилаган, фозилликни даъво этган мавлоно, ҳайҳот, охир-оқибат барча шоҳ, барча тахт соҳибларидай салтанатни деб, ўз пушти камаридан бўлган фарзанди билан тожу тахт талашибдур-да, деган ном қолдирмоқдан қўрқамен…»

      Романда Улуғбекнинг барча кечинмалари, туғёнлари, СКАЧАТЬ