Retoryka. Отсутствует

Чтение книги онлайн.

      Ryszard Przybylski przekonywał, że

      Odmienne stanowisko zajęła Janina Abramowska. Według niej topika, rozumiana jako zbiór toposów, pojawiła się w poezji w wyniku zretoryzowania literatury. Dlatego też topos poetycki pełni podobne funkcje do swego retorycznego odpowiednika. Nacechowany pod względem aksjologicznym stanowi argument kreujący wspólnotę, która akceptuje bądź odrzuca te same wartości.

      Ta „półgotowość” toposu widoczna jest zwłaszcza w jego wariantowej naturze. Niezmienna bowiem pozostaje zawsze tylko struktura semantyczno-logiczna toposu, natomiast inne elementy mogą ulegać zmianom. I tak znany topos „przekuwać miecze na lemiesze” można przekształcić, zamieniając „miecze” na „szable” lub „granaty”, a „lemiesze” na „sierpy” czy „pługi” (Abramowska 1982: 16–17).

      Podobnie jak w retoryce topos w poezji może być wykorzystany w przeciwnych kierunkach przekonywania. Ta ambiwalencja perswazyjna szczególnie wyraźna jest w toposach opartych na antytezie. Przywoływany już topos „przekuwać miecze na lemiesze” stosowany był zarówno w utworach krytycznych:

      – jak i pochwalnych:

      Kolejną cechą poetyckiego toposu, na jaką zwraca uwagę Abramowska, jest jego autonomiczność. Topos, według niej, może mieścić się w zdaniu lub kilkuzdaniowym segmencie. Istotne przy tym jest, że zawsze można go wyodrębnić z całości utworu. W tekście poetyckim bowiem tak jak w retorycznym topos stanowi element konstrukcyjny – na różne sposoby można go dopasowywać do wywodu.

      Topos w poezji jest zatem składnikiem tekstu, jednak zakres jego działania jest znacznie szerszy, stanowi on bowiem także element repertuaru. Ten podwójny status toposu wynika z jego przynależności do sfery konwencji. Topika jest – wedle Abramowskiej – jednym z podsystemów literackich, tak jak: wzorce gatunkowe, schematy fabularne i kompozycyjne, style, sposoby budowania wiersza i motywy.

      Badania nad topiką powieściową rozwinęły się przede wszystkim we Francji i w Stanach Zjednoczonych. W latach osiemdziesiątych XX wieku powstało i działało we Francji stowarzyszenie SATOR. Głównym zadaniem, jakie wyznaczyli sobie filolodzy skupieni w tym stowarzyszeniu, było badanie toposów funkcjonujących w prozie fabularnej (Pawłowska 1999).

      Wyniki badań SATOR początkowo wskazywały na konieczność oddzielania w opisach toposów powieściowych – form wypełnionych treścią, od toposów retorycznych – form „pustych”. Po latach analiz i interpretacji ustalono jednak, że nie sposób zapomnieć o retorycznych antecedencjach topiki i – co z tym związane – o argumentacyjnej funkcji toposów. Badacze SATOR przedstawili szczegółowy opis toposu, wymieniając główne elementy, jakie składają się na jego pojęcie. Elementy te opisać można jako sześć podstawowych cech swoistych toposu. Są to: narracyjność (topos stanowi „sekwencję narracyjną o płynnych granicach”), paradygmatyczność (topos może funkcjonować w tekście i poza nim jako spójna i autonomiczna całość), intertekstualność (tak oznaczony został wymóg wielokrotnego występowania toposu, które zapewniałoby możliwość czytelniczej identyfikacji), funkcjonowanie w rzeczywistości pozatekstowej (o istnieniu toposu można mówić tylko, gdy mieści się on w kompetencji literackiej czytelników), argumentacyjność oraz kontekstualność (topos nie jest argumentem specyficznym, znaczenia nabiera bowiem dopiero po umieszczeniu go w danym kontekście) (Pawłowska 1999: 167).

      Badacze topiki powieściowej zwracali też uwagę na konfiguracyjny charakter budowy toposów. Są one zbudowane z cząstek znaczeniowych – toposemów. Toposemem może stać się dowolny element tematyczny lub stylistyczny, o ile posiada ładunek semantyczny i buduje narracyjność toposu (Pawłowska 1999: 157).

      Klasyfikacje

      Od początków swego istnienia topika podlegała najróżniejszym podziałom; określano liczne, czasem bardzo skomplikowane, kryteria klasyfikacji, wyodrębniano wiele typów „miejsc wspólnych”

      Jeden z prostszych podziałów zaprezentował Arystoteles w Topikach. Dialektyczne toposy pogrupowane zostały tam według czterech zakresów. Stagiryta wyróżnia: toposy wynikające z akcydensu, toposy wynikające z gatunku, toposy wynikające z własności oraz toposy wynikające z definicji. W obrębie pierwszego zakresu pomieszczone zostały: rozważanie, zestawienie obiegowego rozumienia terminu z jego znaczeniem pierwotnym oraz porównanie tego, co mniejsze, z tym, co większe. Drugi zawiera toposy odnoszące się do sposobu, w jaki określany bywa gatunek – wskazują one odpowiednie i nieodpowiednie formy tego określania. Toposy wynikające z definicji pokazują, jak konstruować poprawną definicję i jak udowadniać fałsz tych, utworzonych błędnie.

      W obrębie retoryki klasyfikację toposów umieszczano tradycyjnie w pierwszym jej dziale. Ów dział jak wiadomo jest związany z etapem postępowania oratorskiego określanym mianem inwencji. Toposy inwencyjne, inaczej nazywane dyspozycyjnymi, porządkowano zgodnie z podziałem na części sztuki, to znaczy określano toposy zależnie od tego, w jakiej części mowy mogły zostać wykorzystane. Wyróżniano zatem toposy exordialne (funkcjonujące we wstępie), toposy pojawiające się w opowiadaniu, w trakcie dowodzenia, przydatne przy odpieraniu zarzutów oraz toposy występujące w zakończeniu (Korolko 1998: 64–71).

      Dość obszerny katalog toposów exordialnych przedstawił R.E. Curtius. Wskazywał on, iż we wstępie może pojawić się: zapowiedź mówcy o tym, że przekaże coś nowego – „przynoszę coś, czego nikt jeszcze nie mówił”; dedykacja; wyznanie konieczności dzielenia się wiedzą; lub topos zawarty w formule „bezczynności należy unikać”.

      Nieco inne odmiany toposów exordialnych wymienia Arbusow. Według niego wstęp to część mowy, w której mogą zostać wykorzystane: loci autorskiej skromności; przysłowie, sentencja lub przykład; causa scribendi (autor odpowiada СКАЧАТЬ