Жалпы гидробиология. Б. Минсаринова

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ және кейбір басқа да шөгінді жыныстар қалыптасады.

      Су массасы және гидродинамика. Мұхит сулары вертикаль бойынша температурасы, тұздылығы және басқа сипаттамаларына қарай үстіңгі, аралық, тереңдік және сутүбі маңы деп бөлінеді. Бұл қабаттардың тереңдігі су айналымының ерекшелігіне тәуелді болады. Үстіңгі суқабаты судың өте жоғары араласуына байланысты біркелкі болады, маусымдық және географиялық ауданның ендігіне қарай бұл қабаттың қалыңдығы жыл бойы өзгеріп отырады. Әдетте судың үстіңгі қабатының төменгі шегарасындағы тереңдікте температураның жылдық өзгеруі байқалмайды. Бұл орташа есеппен 200-300 м тереңдікте орналасады және су массасының айналу аймағында 150-200 мге көтеріледі, не 300-400 мге дейін түседі. Үстіңгі су гидрологиялық құрылымы бойынша экваторлық, тропикалық, субполярлық және полярлық деп бөлінеді. Экваторлық үстіңгі су жоғары температурасымен, тұздылығы және тығыздығының төмендігімен, сол сияқты күрделі су айналымымен ерекшеленеді. Тропикалық суларда судың тұздылығы мен тығыздығы жоғары болады. Антициклондық айналымдардың орталық облыстарында бұл су экваторлы және субполярлы суларға қарай қозғалады. Субполярлы суларда бұл көрсеткіштер өте құбылмалы. Полярлы үстіңгі судың басқаларынан айырмашылығы температура нөлден төмен (-1,2-1,5 °C) болады, тұздылығы төмен (32,5-34,6‰) және арктикалық және антарктикалық зоналардан жоғары жерлерде қалыптасады.

      Аралық сулар беткі қабаттың астында 1000-1200 м тереңдікке дейін жетеді. Бұл қабаттың максималды қалыңдығы полярлық аймақтарда және антициклондардың шыр айналу орталық аймақтарында болады. Ол жерлерде судың төмен түсуі жиі кездеседі. Экваторлық зонада циклондық шыр айналу ортасында су көтеріледі, аралық қабатының қалыңдығы 600-900 мге кемиді.

      Тереңдік сулар, негізінен, ендіктерде қалыптасады. Үстіңгі және аралық қабаттарының араласу нәтижесінде, олар біркелкі болып 3-4 мың мге дейін созылады.

      Сутүбі сулары аралықтық тереңдіктегі сулар сияқты жоғары ендіктерде үстіңгі қабаттардың төмен түсуіне байланысты. Әлемдік мұхитта ең көп таралған сутүбі сулары 20-40° солтүстік ендікке дейін кездеседі.

      Мұхиттың су қабаты үздіксіз қозғалыста болады, су массасының жылжу процесі түрлі күштердің (гравитациялық, су мен ауаның үйкелісі, судың көтерілуі және қайтуы) әсерлерінен жүзеге асады. Судың қозғалысы ағыс, толқын, турбулентті араласу түрінде болады. Үдемелі қозғалыс циклондық және антициклондық құйындар, ылдилық, градиентті және желдік ағыс формаларында жүзеге асады.

      Циклондар атмосфералық қысым төмен болатын облыстарда және солтүстік жарты шарда ортасында су айналымы минимум болуымен жүреді. Сонымен қатар Солтүстік жарты шарда желдің сағат тіліне қарсы, ал Оңтүстік жарты шарда сағат тілі бағытымен соғуы да су айналымына әсерін тигізеді.

      Антициклондар қысымы жоғары болатын облыстарда қалыптасады және қарсы айналымды тудырады. Циклонды құйындардың ортасында терең суқабаты жоғары көтерілсе, антициклонды жерлерде СКАЧАТЬ