Хамның чаяаны. Книга 1 на тувинском языке. Зоя Донгак

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ дашта кениниң чаъштарын көргеш, Севил чугааланган:

      – Аң-куш мага-ботту дүрген апарган болза, ол кижини буянныг, эки дээр чүве.

      Херээженнер аразында чугаалажып, ишкирнип ыглааны дыңналган.

      – Маңаа от салыр бис, ак кидисти, аъш-чемни бээр эккелиңер!

      Көк кырынга ак кидисти чадыпкаш, ооң кырынга аъш-чемни делгепкен. Отту кыпсыпкаш, хөрлээлей бээрге, эккелген чемниң дээжизин отче хам чаларадыптарга, Дөргүнде келген улус кыпкан отче көрүндүр чартык төгериктей олурупканнар.

      Чаладып келген хам дүңгүрүн хакпышаан, алганып-ла эгелээн:

      – Сээң өөң ээзи, оглуң, кунчууң, төрелдериң, эш-өөрүң, кожаларың сеңээ ижер-чиирни сөңнеп, таакпылажып келген-дир. Нарыыдавайн, чемненип көрем, Чинчи. Ыядып, бижииргеве даан. О, Чинчи, бистен деспейн көр! Чүге сеткилиң хомудады? Азы кым-бир кижини көрүкседиң бе? Кара сеткилиң чок бе? Ох, Чинчи, чүге дезер сен? Ох, ыглава че, – хам орган улусче эглип келгеш, – чүдексинмейн, таакпыла, ма! – дээрге, таакпылаар улус даңзаларында таакпызын кактааш, отче октаан. – Ам черле хая көрбейн, чорувут. Бурган оранынче ак орукту күзедим!

      Чинчиниң сүнезинин хам аъткарыптарга, хамык улус шайлап, чемненип орда, херээженнер база катап ишкирнип, ыглажы бергеннер.

      Коңгурже арага сунарга, ол боданмайн-даа ижипкен. Чинчи биле ол кыска-даа болза, аас-кежиктиг чурттаан болгай. Ам ооң сүнезини-биле байырлажып турары бо.

      Холурааш кыпкан отта авазының сүнезини канчаар чемненирин көөр дээш, черле көрүп чадаан. Өйлеп-өйлеп саржаг биле чаг чалбыышталдыр кыва бээрге, сактырга-ла, авазының сүнезини хүлүмзүрүп, оттуң чалбыыжынга чаактары кыза берген бар чыдарын даап бодааш, оолдуң сагыш-сеткили чиигеп келген.

      Хам алганырын соксадыптарга, ону чемнениринче чалап, хой ужазы сөңнээн. Холураашче кыры биле ээги дамчыдыптарга, авазы эргим холдары-биле аңаа эътти тудускан дег сагындырган. Тоттур чемненип аарга, улус ону оожургадып турган:

      – Ажырбас, оглум, ада көрбээнин оглу көөр, ие көрбээнин кызы көөр.

      Кижи бүрүзү ада-иезиниң оглу азы кызы. Чүгле ол эвес. Кижи бүрүзү дээрге-ле бодунуң чонунуң оглу азы кызы.

      * * *

      Чинчи чок апаргандан бээр барык ийи ай эрткен. Өгде ширтек кырында чыдар Холурааш удуп-оттуп чыдар. Бирде ооң эъди чалынныг изээш, халыыдап, бирде шыырныгып чыткан. Оглу кара өлүмнүң чиик хевири-биле аараанын Коңгур билир. Оглунуң эриннери, дылы, таалайы, думчуунуң ишти кургаанындан тигленип чарлыгылай берген. Хүндүс мүн-не чүгээр-даа болза, карактары шимдинчек. Бир эвес караан ажыдыптар болза, өгнүң хараачазындан дээп келген чайынналган чырыктан карактары хөлчок аарып эгелээр. А дүне оон-даа артык хилинчектенир.

      Кырган-авазы Севил эртениң-не сүттүг шайын тос-караа-биле хараачаже, өгден үнгеш, үнүп орар хүнче, Мөңгүн-Тайгазынче, хөлдер, хемнер, даглар уунче чашкылааш, йөрээр:

      Өршээ хайыракан, таңды-тайгам!

      Тос дээрим, Долаан Бурганым!

      О, алдын Хүнүм!

      О, Мөңге-Деңгер-Хайыракан!

СКАЧАТЬ