Хамның чаяаны. Книга 1 на тувинском языке. Зоя Донгак

Чтение книги онлайн.

      * * *

      Дараазында хүн Холурааш мыжырашкан куштар-биле деңге оттуп келген. Өгнүң хараачазындан хүннүң херелдери саарлып, өг ишти шору чылый берген. Ол өгден үнүп кээрге, ыяштарның бүрүлери, өл оът-сиген шалыңда кылаңайнып, оларның кыры бусталып турган. Ягаан өңнүг дээрде хүннүң херелдериниң челбиижи улгатса-улгатса, дээр көгүлдүр апарган. Дээрде астына берген хамнаарактың ырлаарының аянныын! Ол бүгүден кижи өөрүп, маңнаксаазы кээр, долгандыр амылыгларга бир-ле буянныг чүвени кылгаш, олар-биле эп-найыралдыг чурттаксаазы кээр шымбай болган.

      Чүү-даа канчаар, эң кол чүве – Холурааштың кара кулунчагы кылаңнааш быгыннарлыг, хөнү чиңге даваннарлыг, дас кара аът апарганы ону дендии өөрткен. Төрүмелинден чыраалаар боорга, ол аъдынга чоргаарланыр. Холур аъды биле чугаалажырга, чөпшээрешкен дег, кулактарын сүүрертиптерге, чугаа утказын билир деп бодаан. Угаанныг, чараш аъдынга ол улам ынак апарган. Чума соонда ылап-ла бөгүн бодунуң күштүүнге ол бүзүрээн.

      Ам-на халдавырлыг, кара өлүмнүг чуманың когу үзүлген. Коңгур сагыжы аарып, боду-биле чугаалашкан: «Кажан күзей-дир, кижилерже кара өлүм халдааш, кандыг-даа чылдагаан чок ам кээп чорупкан». Хамчык аарыгны тиилеп шыдаваанынга улуска, ылаңгыя кадайынга улуг буруузун миннип, хинчектенир апарган. Дагларның бажы агаргаш, тазарып, хаяларның даш-диштери турлугулай бергилээнин көргеш, даглар безин аңаа кажыыдалда дег сагындырган. Дамырактар биеэги дег хөглүг шулурашпайн, ишкирнигип ыглаан дег, дошчугаштар безин кыйыраан дег.

      Эжин чидирген өскүс аңгыр дег, кажыыдалдан эрте кырый берген Коңгурну көөрге, кээргенчии кончуг. Авазы-ла харын ону чагып-сургап, Холураашты хамнаарынга белеткеп, өөредирин угааган.

      Севил бүгү чуртталгазын Мөңгүн-Тайгага байга хөлечиктеп, ажы-төлүн өстүрүп азыраар дээш кызып, дырбаңайнып-ла чораан. Кыраан назынында ам кээп, ол бир-ле чүвени кайгап, сонуургай бээр апарган. Чижээ: айлаң-куш. Халдавырлыг хамчыктан коргуп турда, кени Чинчи кара өлүмден кызыл-дустай берген, уйнуу Холурааш чумадан аарааш, сегип үнген бо узун кыштың соонда ам-на час дүшкен.

      – Чаңнык соксаан, өрегең ажыт, кырган-авай, – деп Холуурааш ыыттаан.

      Севил өөнден үнгеш, чаңнык соонда чылыг шыксымаар агаарны киир тынмышаан, өрегени ажа сопкан.

      – Ам, кырган-авай, айлаң-кушту дыңнаңар че.

      – Кайда айлаң-куш?

      – Таптыг дыңнаңар даан: сыгыра аарак ырлап олур.

      – Ам-на дыңнап ор мен. Кайгамчык-ла ырлаар куш-тур!

      Эттеп каан сарлык кежиниң кырынга олуруп алгаш, ол алгы эдирээлеп, мырыңай аныяксый берген, айлаң-куштуң ырлаарын магадап дыңнап хүнзээн.

      3. ЧАЖЫТ-КУЙ

      Бир катап Коңгур адашкылар Чажыт-Куйга келген. Хам оглунга чугаалаан:

      – Дуржулгалыг СКАЧАТЬ