Kinders wat moor. André le Roux

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ gehegtheidsteuring (reactive attachment disorder of RAD) word wel as ’n steuring beskou, volgens die 5de uitgawe van die American Psychiatric Association se Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Die Wêreldgesondheidsorganisasie se ICD-10 (die 10de hersiening van die International Classification of Diseases, of vollediger: International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) beskou dit eweneens as ’n steuring.

      Reaktiewe steuring begin by kinders jonger as 5 jaar, maar dis gelukkig skaars.

      Die DSM lys die volgende kenmerke: Die kind soek weinig of minimaal troos wanneer hy ongelukkig is, hy reageer nie op vertroosting nie, toon minimale sosiale en emosionele reaksies op ander, het beperkte emosies, met episodes van onverklaarbare geïrriteerdheid, hartseer of vrees selfs in niebedreigende interaksies met versorgers.

      Sulke kinders is dikwels verwaarloos, versorgers het gewissel en die kind het onvoldoende aandag gekry.

      Onvoldoende aandag is ook wat kan – gáán – gebeur wanneer die baba se ma depressief is.

      3. Die depressiewe ma

      As jy ’n baba is en jy kan jou ma kies, moenie ’n depressiewe ma kies nie.

      Wanneer baba-rotte kleintyd – in die eerste 12 uur ná geboorte – baie deur die ma gelek en vertroetel word (grooming), is hulle later sosiaal beter aangepas as kleintjies wat nie gekoester is nie. Twee jaar later het die rotte nuwe, vreemde situasies baie beter hanteer.

      En hul stresvlakke was vir die res van hul lewe laer.

      Gekoesterde baba-rotte was ook nuuskieriger en het hul omgewing met meer selfvertroue verken, sê die joernalis Paul Tough. Hulle het beter gevaar in doolhoftoetse, het meer selfbeheer gehad, was minder aggressief. Hulle het selfs ’n beter aptyt gehad, was gesonder en het langer geleef.

      Dieselfde geld vir resus-apies wat reeds vóór geboorte aan die ma se stres blootgestel was.

      “Navorsing met primate dui daarop dat prenatale stres waarskynlik ’n faktor is wat kinders vatbaar maak vir ’n ‘moeilike’ temperament,” skryf Robin Karr-Morse en Meredith Wiley.

      Navorsers aan die Universiteit van Wisconsin se destydse Harlow Primate Laboratory het bevind prenatale stres loop later uit op aandagsteurings, verminderde kognitiewe vermoëns en neuromotorprobleme in die resus-apies. Die apies se babas weeg minder by geboorte en hulle slaap meer. Hulle toon ook meer stres wanneer hulle van hul ma weggevat word.

      Ongewenste swangerskap is ook stresvol. En wanneer die ma die baba nie wil hê nie, het die baba van die begin af meer stres, reeds in die baarmoeder. Dit kan noodlottig wees. Karr-Morse en Wiley sê in navorsing met 8 000 swanger vroue is bevind kinders wat verwerp word, is 2,4 keer meer geneig om in die eerste maand van hul lewe te sterf. (Dis ’n 240% groter kans!)

      En die ma se depressie kan dieselfde rampspoedige impak op die baba se brein hê as mishandeling of verwaarlosing. Wanneer die ma afwesig is en nie op die baba se behoeftes ingestel is nie, is die baba se brein aan sy eie lot oorgelaat. Dit maak die baba angstig of bevrees. Die brein se veg-of-vlug-reaksie word oorweldig en die baba kan nie emosioneel gesond op die angstigheid reageer nie.

      “Dis die definisie van emosionele trauma,” sê Karr-Morse en Wiley.

      Boonop is babas uitputtend en die ma kan op haar beurt oorweldig voel. Vra enige ma, veral enkelma’s.

      Sowat 13% van alle ma’s kry nageboortelike (postpartum- of postnatale) depressie. Die beste aanduiding dat dit kan gebeur, is wanneer die ma voorheen depressief was.

      Die befaamde Amerikaanse pediater-skrywer T. Berry Brazelton het veral gekyk na die interaksie tussen ma’s en babas op 2 of 3 maande. Sy Neonatal Behavioral Assessment Scale (NBAS) beoordeel die baba se fisieke reaksies en dui emosionele en individuele verskille aan. Op dié manier skets hy ’n “portret” van die baba se ontwikkeling en gedrag wat die ouers kan help om hul verhouding met die baba te verbeter.

      ’n Baba het reeds etlike vaardighede net ná geboorte, het Brazelton gesê.

      “’n Pasgeborene het 9 maande se ondervinding.”

      Al sy sintuie is reeds ontwikkel. Karr-Morse en Wiley som dit op:

      Tas: Teen 17 weke kan die fetus al aanraking voel. Op 2 maande sal die fetus skop en terugtrek wanneer hy gestamp word, en op 4 maande trek hy ’n gesig wanneer sy kopvel gekielie word. Hy skop sterk wanneer die ma koue water drink.

      Smaak: Teen 15 weke kan sy smaakknoppies onderskei tussen verskillende chemiese smake in die vrugwater.

      Gehoor: Teen 24 weke kan die fetus die ma se stem hoor en ook die pa s’n as hy naby is. Die baba sal ook net ná geboorte Ma en Pa se stemme kan onderskei van ander stemme. Of hulle probeer hul ore beskerm teen ultraklank.

      Sig: Brazelton het self aangetoon fetusse is sensitief vir lig vanaf 16 weke. ’n Skerp lig op die ma se buik laat die fetus skrik en terugdeins. Party hou selfs ’n beskermende handjie voor die oë.

      Ondertussen is die fetus natuurlik ook besig om motories en emosioneel te ontwikkel. Wanneer die baba dus gebore word, is hy as ’t ware klaar gereed om die wêreld in die oë te kyk.

      Want hy weet reeds baie … en stel baie daarin belang om allerhande nuwe dinge te sien en te ondersoek. Die wêreld is ’n interessante plek.

      Rondom 1 jaar begin die baba met ’n vingertjie na voorwerpe wys, en kyk na voorwerpe wat vir hom uitgewys word. Hy volg jou oë om te kyk waarna jy kyk. Die outismekenner Simon Baron-Cohen noem dit ons “eye-direction detector”.

      En babas kan gedagtes lees! Hulle weet goed wat in ’n grootmens se kop aangaan.

      Kyk in twee bokse, in die een met ’n uitdrukking van genot op jou gesig, in die ander een met ’n uitdrukking van afsku. Skuif die twee bokse tot voor die baba. Die baba steek sy handjie in die eerste boks, en maak nie eens die tweede boks oop nie, ’n eksperiment deur die sielkundige Alison Gopnik.

      Net so weet babas wat om met ’n bepaalde voorwerp te doen deur te kyk wat grootmense daarmee doen. Só weet hulle presies wat om met ’n telefoon te maak.

      Gopnik en ander sê ook in die eerste 9 maande ná geboorte kan die baba tussen stemtone en gesigsuitdrukkings onderskei, hetsy kwaai, gelukkig of hartseer. Selfs ’n maand oue baba kan gesigsuitdrukkings naboots. Steek maar net jou tong vir die baba uit en kyk hoe sy tongetjie uitkom. Een navorser het vasgestel pasgebore babas, net 42 minute oud, is reeds na-apers.

      Terloops, pasgebore babas wat nog nooit ’n spieël gesien het nie weet goed hul tong sit in hul mond, nie daarbuite nie. Ons almal het ’n “innerlike gevoel” van ons eie liggaam.

      “Nog voor babas kan praat, kan hulle kommunikeer,” sê Gopnik.

      Sy beskryf ’n eksperiment waarin babas van 18 maande verder gaan as om net na te aap. Die navorser tik met sy voorkop op ’n boks, wat ’n lig in die boks laat aangaan. ’n Week later sien die baba weer die boks. En tik die boks met sy voorkop om die lig te laat aangaan.

      Maar dan is die navorser se arms toegedraai in ’n kombers. Die navorser tik weer met sy voorkop, maar dié keer gebruik die baba sy hande om op die boks te tik! Hy het uitgewerk jy sou jou hande gebruik het as jy kon, as jou hande nie vasgewikkel was in ’n kombers nie.

      Terselfdertyd СКАЧАТЬ