Fizjologia wysiłku i treningu fizycznego. Отсутствует

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ niektórych dyscyplinach sportowych (sprinty, podnoszenie ciężarów) zawodnicy muszą wykonać maksymalny wysiłek w jak najkrótszym czasie. Energia w czasie tego typu wysiłków pochodzi z ATP, fosfokreatyny, z reakcji miokinazowej i wreszcie z glikolizy beztlenowej. Trening beztlenowy zwiększa zdolność mięśni do wytwarzania energii na drodze przemian beztlenowych. Trening tego typu zwiększa aktywność kinazy kreatynowej, miokinazy oraz kluczowych enzymów glikogenolizy i glikolizy (fosforylazy, fosfofruktokinazy, dehydrogenazy mleczanowej) w mięśniach. Do pomiaru mocy beztlenowej służy wiele testów, np. test Wingate, test Margarii–Kalamena i testy biegowe.

      1.6. Wpływ wysiłku na układ wydzielania wewnętrznego

      1.6.1. Wprowadzenie

      Układ wydzielania wewnętrznego (układ endokrynny, hormonalny) wydziela do krwi związki biologicznie czynne (hormony), które regulują kluczowe procesy w ustroju, a zwłaszcza biorą udział w:

      – regulacji metabolizmu;

      – utrzymywaniu bilansu wodnego;

      – utrzymywaniu bilansu elektrolitowego;

      – rozmnażaniu;

      – trawieniu;

      – regulacji wzrostu i dojrzewania płciowego;

      – wytwarzaniu i wydzielaniu mleka;

      – dostosowaniu ustroju do wymogów otoczenia.

      Pod względem budowy hormony dzielimy na białkowe i peptydowe, steroidowe i pochodne aminokwasów. Hormony białkowe i peptydowe (np. insulina) oraz pochodne pojedynczych aminokwasów (np. adrenalina) są hydrofilne i nie wchodzą do wnętrza komórki, lecz wiążą się na powierzchni błony komórkowej ze strukturą błonową zwaną receptorem. Wiązanie to uruchamia uwalnianie drugorzędowych przekaźników, które wywołują kaskadę reakcji wewnątrzkomórkowych. Hormony steroidowe i hormony tarczycy są hormonami lipofilnymi i wnikają do wnętrza komórki, gdzie wiążą się z białkami receptorowymi w cytoplazmie oraz w jądrze komórkowym.

      Hormony są wydzielane przez odrębne struktury anatomiczne zwane gruczołami wydzielania wewnętrznego, a także przez błonę śluzową przewodu pokarmowego, nerki, tkankę tłuszczową, mięsień szkieletowy i mięsień sercowy. Do gruczołów wydzielania wewnętrznego zaliczamy część podwzgórza, przedni płat przysadki mózgowej, tarczycę, przytarczyce, korę i rdzeń nadnerczy, wyspy Langerhansa w trzustce, jajniki i jądra. Nadrzędnym gruczołem wydzielania wewnętrznego jest część podwzgórza zwana wyniosłością pośrodkową. Ta część podwzgórza wydziela sześć hormonów regulujących tworzenie i wydzielanie hormonów przez przedni płat przysadki mózgowej (tab. 1.9).

      Tabela 1.9.

      Hormony wydzielane przez wyniosłość pośrodkową podwzgórza. Hormony te regulują czynność innych gruczołów

      * Objaśnienie skrótów – patrz tab. 1.10

      Inna część podwzgórza – jądro przykomorowe i nadwzrokowe – wydziela dwa hormony o działaniu bezpośrednim na komórki docelowe, a mianowicie oksytocynę i wazopresynę (hormon antydiuretyczny, ADH). Oksytocyna i wazopresyna są transportowane wzdłuż aksonów do tylnego płata przysadki mózgowej, gdzie są magazynowane i skąd są wydzielane.

      Przedni płat przysadki mózgowej wydziela sześć hormonów (tab. 1.10). Cztery z tych hormonów, a mianowicie ACTH, TSH, LH i FSH, stymulują czynność innych gruczołów. Natomiast hormon wzrostu wywiera wpływy metaboliczne w różnych tkankach, a prolaktyna działa głównie na gruczoł piersiowy u kobiet, gdzie stymuluje wytwarzanie mleka.

      Tabela 1.10.

      Hormony przedniego płata przysadki mózgowej

      1.6.2. Wpływ wysiłku na stężenie hormonów we krwi

      Wyniki dotychczasowych badań jednoznacznie świadczą o tym, że wysiłek zmienia niemal całą równowagę humoralną ustroju, a wielkość i kierunek tych zmian zależą od wydzielanego hormonu oraz czasu trwania i intensywności wysiłku, a także stanu wytrenowania. Odpowiedź układu wydzielania wewnętrznego na wysiłek podzielono na trzy fazy.

      Faza pierwsza ma miejsce bezpośrednio po rozpoczęciu wysiłku. Jest to głównie wzrost aktywności współczulnego układu nerwowego i wydzielania katecholamin ze rdzenia nadnerczy. W fazie tej wzrasta poziom katecholamin we krwi. Towarzyszy temu hamowanie wydzielania insuliny oraz zwiększenie wydzielania glukagonu.

      Faza druga rozpoczyna się po upływie ok. 1 min od rozpoczęcia wysiłku. Podwzgórze rozpoczyna wzmożone wydzielanie czynników uwalniających hormony tropowe przysadki, a zwłaszcza czynnika uwalniającego hormon adrenokortykotropowy (ACTH), czynnika uwalniającego hormon tyreotropowy (TSH) oraz czynnika uwalniającego hormon wzrostu (GH). Powoduje to zwiększenie wydzielania odpowiednich hormonów przez przysadkę, a te z kolei aktywują wydzielanie hormonów przez gruczoły docelowe.

      W fazie trzeciej obserwuje się wzrost wydzielania hormonów przez te gruczoły (Hackney i Lane, 2015). Zbiorcze zestawienie wpływu jednorazowego wysiłku na kierunki zmian stężenia hormonów we krwi przedstawiono w tabeli 1.11.

      Tabela 1.11.

      Wpływ jednorazowego wysiłku na stężenie hormonów w krwi (wg R.G. McMuray, A.C. Hackney, 2002, zmodyfikowano). ↑ – zwiększenie stężenia; ↓ – zmniejszenie stężenia; 0 – brak zmian; ? – brak danych; ⇑ – znaczne zwiększenie stężenia; ⇓ – znaczne zmniejszenie stężenia

      Wpływ wysiłku na wydzielanie hormonów tropowych przysadki omówiono łącznie z czynnością gruczołów przysadkozależnych.

      1.6.2.1. Adrenokortykotropina i hormony wydzielane przez korę nadnerczy

Adrenokortykotropina (ACTH)

      Już wysiłek o niewielkim obciążeniu (> 25% V̇O_2max) zwiększa wydzielanie i stężenie ACTH we krwi. W miarę wzrostu obciążenia i wydłużania czasu trwania wysiłku stężenie ACTH we krwi wzrasta. Znaczne wzrosty stężenia ACTH występują także po wysiłkach supramaksymalnych (> 100% V̇O_2max) i po wysiłkach siłowych. Trening nie zmienia spoczynkowego stężenia ACTH we krwi, jednak zmniejsza przyrost jego stężenia we krwi w czasie wysiłku.

      Kora nadnerczy jest zbudowana z trzech warstw, z których każda wydziela inną grupę hormonów. Wszystkie hormony wydzielane przez korę nadnerczy należą do grupy hormonów steroidowych. Warstwa zewnętrzna kory (warstwa kłębkowata) wydziela mineralokortykosteroidy, z których najważniejszym jest aldosteron. Warstwa środkowa kory (warstwa pasmowata) wydziela glikokortykosteroidy (u człowieka głównie kortyzol). Warstwa wewnętrzna (warstwa siateczkowata) wydziela hormony płciowe (u obu płci zarówno hormony męskie – androstendion i dehydroepiandrosteron, jak i niewielkie ilości estrogenów). Hormony kory nadnerczy nie są magazynowane, СКАЧАТЬ