Словы ў голым полі. Беларуская літаратура 1990-х y снах, успамінах і фотаздымках (зборнік). Ян Максімюк

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ засвойваць досьвед эўрапейскай літаратуры першай чвэрці ХХ стагодзьдзя, калі тая шукала (і знаходзіла) адэкватныя формы рэакцыі на крызіс рацыяналістычнага сьветагляду ХІХ стагодзьдзя. Эўрапейская зьняверанасьць і расчараванасьць разьвіцьцём цывілізацыі, што вылілася, між іншым, у мэтафізычны жах Франца Кафкі і экзыстэнцыяльны пэсымізм Джэймса Джойса, абмінула новаўзьніклую і ex definitione аптымістычна скіраваную ў будучыню літаратуру нашаніўскай пары. А пасьлярэвалюцыйная беларуская літаратура 1920-х была пад ціскам эпахальных абставін настолькі бурапеннай і непераброджанай, што не пасьпела пакінуць па сабе прыкметнага асадку сумневу, зьняверанасьці ці роспачы. Потым, пастаўленая пад чэкісцкі пісталет, альбо памірала маладой і нявысьпеленай, альбо завучвала граматычныя й ідэялягічныя правілы сацрэалізму ды станавілася на прадукцыйны канвэер. І толькі сёньня, празь семдзесят гадоў, яна ўрэшце атрымала магчымасьць засумнявацца ў існаваньні нейкай цьвёрдай асновы наогул і адчуць сябе сьцішнавата перад неасвоенымі беларускім словам прасьцягамі мэтафізычнай пусткі. У гістарычнай пэрспэктыве для літаратуры пачаўся пэрыяд сталеньня.

      У вышэй згаданым сэнсе, наша беластоцкае адгалінаваньне беларускага пісьменства ўсё яшчэ знаходзіцца ў сваіх юнацкіх гадах. У 1960-я гады – на маю думку, найлепшым часе для літаратуры ведамай пад шыльдачкай „Белавежа” – адбылася своеасаблівая рэгіянальная перапастаноўка зьявы, названай у беларускім літаратуразнаўстве „нашаніўствам”. Тыпалягічнае падабенства гэтых двух літаратурна-культурных народзінаў (віленскага „нашаніўства” й беластоцкага „ніўства”) настолькі вялікае, што пра адрозьненьні (непазьбежныя з увагі на часавы зрух і іншыя абставіны) няварта тут і згадваць. Варта затое прыгледзецца бліжэй самаму істотнаму падабенству.

      1960-я гады былі для беларускай вёскі на Беласточчыне апошняй дэкадай стабільнасьці, калі беларускі этнас існаваў усё яшчэ як асобнае грамадзка-культурнае і рэлігійнае цэлае (хоць незваротны працэс дыфузіі ў горад ужо быў пачаўся). Пасьля няпэўных 40-х (супроцьбеларускія акцыі польскага антыкамуністычнага падпольля, рэпатрыяцыя ў СССР) і 50-х (пагроза калектывізацыі сельскай гаспадаркі, сталінскія перагібы), у 60-я прыйшоў час спакою й адноснага дабрабыту ды, што вельмі істотна, паўсюдна адчуванага грамадзкага павышэньня беларуса ў сацыялістычнай рэчаіснасьці. Агульны настрой быў аптымістычны. Беларускае літаратурнае слова ў вясковым асяродзьдзі ўспрымалася даволі прыхільна; можна сказаць, што існавала пэўная зваротная сувязь паміж пісьменьнікам і чытачом (ці, больш верагодна, слухачом на аўтарскіх сустрэчах). Інакш кажучы, існавала грамадзкая патрэба ў літаратуры на беларускай мове. Беларуская літаратура ў Польшчы пачыналася ў абставінах жыцьцёвай гармоніі беларускага лёсу. Беларусы ў агульнай масе заставаліся вернымі сваёй натуры. Скрыўленьні беларускага лёсу й характару прыйшлі пазьней, разам з дэмаграфічна разбуральнымі працэсамі ў 1970-я, у эпоху „другой СКАЧАТЬ