Ostatnie Sakramenta — spowiedź, komunia święta (wiatyk) oraz namaszczenie chorych, przyjmowane łącznie w przypadku zagrożenia życia.
714
kwarta — dawna miara objętości, ok. 1 litra.
715
opat — przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
716
olbor (daw.) — opłata za prawo eksploatacji kopalni kruszcu, wnoszona do skarbca królewskiego.
717
fara, kościół farny — miejski kościół parafialny.
718
skórznie — skórzane buty z wysokimi cholewami.
719
szwargotać — mówić w niezrozumiałym i/lub nielubianym języku, zwł. po niemiecku.
720
pażerny — dziś popr.: pazerny.
721
bez (daw.) — przez.
722
żeleźce (daw.) — grot.
723
drzewiej (daw.) — dawniej.
724
gwarek (daw.) — górnik.
725
Władysław I Łokietek — (ok. 1260–1333), król Polski od 1320, przedtem długo walczył o zjednoczenie kraju po okresie rozbicia dzielnicowego.
726
fara, kościół farny — miejski kościół parafialny.
727
tur — wymarły dziki ssak z rzędu parzystokopytnych.
728
Władysław II Opolczyk (Ruski, Naderspan) — (ok. 1330-1401) książę opolski, znakomity administrator, prowadzący politykę prowęgierską. W roku 1391 skonfliktowany z Władysławem Jagiełłą, który pozbawił go lenn na terytorium Polski,
729
synowiec — syn brata.
730
odkazywać (z ros.) — odpowiadać.
731
somsiad — dziś popr.: sąsiad.
732
żeleźce (daw.) — grot.
733
raić (daw.) — zalecać.
734
barć — wydrążony w drzewie ul dla leśnych pszczół.
735
na księżej grudzi — nie żyje (dosł.: leży w ziemi koło kościoła).
736
zadzierzysty — charakterny.
737
jeno (daw.) — tylko.
738
roków (gw.) — lat.
739
ułomić (gw.) — złamać.
740
frasunek (daw.) — smutek.
741
toporzysko — drewniany uchwyt siekiery bądź topora.
742
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim — (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
743
bitwa nad Worsklą — stoczona w połowie sierpnia 1399 między wojskami rusko–litewskimi dowodzonymi przez wlk. księcia Witolda, wspierającymi starającego się odzyskać władzę Tochtamysza a Tatarami pod wodzą Edygeja. Litwini ponieśli klęskę.
744
Edygej — (1352–1419) dowódca tatarski, podwładny Timura, potem chan Złotej Ordy.
745
obces — tu: dążąc do bezpośredniego starcia.
746
bojarzyn a. bojar — rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski.
747
otrok (daw.) — chłopak.
748
siła (daw.) — wielu.
749
Spytko z Melsztyna — (1364–1399), wojewoda krakowski, poległ w bitwie z Tatarami nad Worsklą.
750
cześnik (daw.) — dostojnik dworski, pierwotnie urzędnik dbający o zapas wina na dworze.
751
wielki kniaź — Witold Kiejstutowicz, zwany wielkim (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
752
kierz (daw.) — krzak.
753
ćma (daw.) — mrowie, tłum.
754
Tawań — wyspa na Dniestrze.
755
łęg — podmokła łąka.
756
jucha — krew; tu: określenie osoby krewkiej, tj. energicznej i skłonnej do gniewu.
757
niewód — sieć rybacka złożona ze stożkowatego worka i dwóch skrzydeł służących do zagarniania ryb.
758
osęka (daw.) — bosak.
759
rybitwa (daw.) — rybak.
760
strona (daw.) — okolica.
761
krzcił — dziś popr.: chrzcił.
762
nawidzieć (daw.) — lubić, kochać.
763
szczebrzuch — słowniki podają znaczenie: wiano panny młodej. Sienkiewicz prawdop. skontaminował to ze słowem „brzeszczot”.
764
paniątko — tu: dziecko.
765
Fryz a. Fryzyjczyk — mieszkaniec Fryzji, krainy nad Morzem Północnym, obecnie stanowiącej pogranicze Niemiec, Danii i Holandii.
