wasal — rycerz bądź szlachcic, który złożył komuś hołd i przysięgę na wierność, obiecując mu pomoc i wsparcie, a w zamian otrzymując lenno (posiadłość ziemską).
232
Popiel — legendarny władca, po raz pierwszy wspomniany w kronice Galla Anonima jako przedstawiciel dynastii poprzedzającej Piastów. Pod wpływem modyfikacji legendy w kronice mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem stał się symbolem złego króla.
233
grabstwo — hrabstwo, okręg.
234
Rynga — w wersji z Kroniki Wielkopolskiej siostra Wisława nazywała się Marzanna.
235
wasal — rycerz bądź szlachcic, który złożył komuś hołd i przysięgę na wierność, obiecując mu pomoc i wsparcie, a w zamian otrzymując lenno (posiadłość ziemską).
236
suzeren — zwierzchnik wasala, ofiarowujący mu ochronę i ziemię (lenno) w zamian za przysięgę wierności. Jak widać z tego fragmentu, w roli suzerena mógł występować również dostojnik kościelny, w tym wypadku opat tyniecki.
237
abbas centum villarum (łac.) — opat stu wiosek; ma to oznaczać potęgę i bogactwo opata klasztoru w Tyńcu.
238
głowa wygolona na wierzchu — mowa o tzw. tonsurze; tonsura, stosowana od roku 633 do 1972, była kręgiem wygolonym na głowie zakonnika, oznaczającym jego przynależność do stanu duchownego.
239
sadzony — tu: wysadzany.
240
po kądzieli — w linii żeńskiej; kądziel — pęk włókien przygotowanych do przędzenia.
241
św. Benedykt z Nursji — (ok. 480–547) założyciel zakonu benedyktynów.
242
błogosławiony Hraban Maur — (ok. 780–856) mnich benedyktyński, kronikarz i poeta z czasów dynastii Karolingów.
243
św. Bonifacy — prawdopodobnie chodzi o Bonifacego-Winfrida (ok. 675–754), biskupa, benedyktyna, misjonarza, męczennika i świętego określanego jako „apostoł Niemiec”.
244
św. Benedykt z Aniane — (747–821), francuski benedyktyn, doradca Ludwika Pobożnego, zapoczątkował istnienie benedyktyńskich klasztorów w dzisiejszej Francji.
245
Jan z Tolomei — właśc. Jan Tolomei (1272–1348), bardziej znany pod zakonnym imieniem Bernard, włoski teolog i założyciel kongregacji oliwetanów, stanowiącej odłam zakonu benedyktynów. Tolomei to nazwisko, nie jak w przypadku wymienionych wcześniej nazwa miasta.
246
patronowie nasi — wszyscy wymienieni byli benedyktynami.
247
ucałował po rycersku — scena podkreśla rolę opata jako dostojnika świeckiego.
248
rzadkie jeszcze wówczas po kościołach organy — pierwsza wzmianka o kościelnych organach w Polsce pochodzi z roku 1340 i dotyczy kościoła św. Jakuba w Toruniu.
249
Kiejstut — (ok. 1310–1382), książę trocki, wielki książę litewski w ostatnich latach życia, skonfliktowany z Władysławem Jagiełłą i uwięziony przez niego w Krewie, gdzie zmarł.
250
stalle — zdobione ławki w prezbiterium, blisko ołtarza, przeznaczone głównie dla duchownych.
251
męt — zamęt, zamieszanie.
252
graf — tytuł szlachecki używany w Niemczech i w krajach niegdyś zależnych od cesarstwa niemieckiego.
253
komtur — zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.
254
pasowany — na rycerza.
255
knecht — żołnierz piechoty niemieckiej.
256
któren — dziś popr.: który
257
piąci (daw.) — pięciu.
258
obiecował — dziś popr.: obiecywał.
259
opat — przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
260
Jadwiga — (ok. 1374–1399), córka Ludwika Węgierskiego, w 1384 koronowana na króla Polski (prawo nie przewidywało wówczas koronacji królowej), w 1386 poślubiła Władysława Jagiełłę, co dało początek unii polsko-litewskiej.
261
księcia — historia uprowadzenia księcia mazowieckiego Janusza ze Złotoryi została opisana w poprzednich rozdziałach; przy tej okazji miała zginąć żona powieściowego Juranda ze Spychowa.
262
komtur Lichtenstein — postać literacka.
263
św. Brygida Szwedzka — (1303-1373), święta, wizjonerka, pisarka i teolog, założycielka zakonu brygidek.
264
osiem roków temu — w r. 1391.
265
Piotr z Alwastra — spowiednik św. Brygidy i tłumacz jej objawień na łacinę.
266
Maciej z Linköping — kanonik, tłumacz objawień św. Brygidy na łacinę.
267
siła (daw.) — wiele.
268
najprzedniejszy (daw.) — najlepszy, najwyższej jakości.
269
krajka — skrawek tkaniny bądź jej pas przyszyty na brzegu sukni, także: chustka.
270
głownia — palący się lub spalony kawałek drewna.
271
kierz (daw.) — krzak.
272
św. Liberiusz — święty z II w. n.e.
273
św. Brygida Szwedzka — (1303-1373), święta, wizjonerka, pisarka i teolog, założycielka zakonu brygidek.
274
Anna Danuta — (1358–1448), córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii).
