Władysław I Łokietek — (ok. 1260–1333), król Polski od 1320, przedtem długo walczył o zjednoczenie kraju po okresie rozbicia dzielnicowego. Walcząc o władzę, musiał zbrojnie stłumić bunt mieszczaństwa krakowskiego pod wodzą wójta Alberta (1311–1312), stąd wzmianka o napięciach między mieszczaństwem a stanem rycerskim.
10
ad concessionem pecuniarum (łac.) — do wydawania pieniędzy.
11
gotowy grosz (daw.) — gotówka.
12
gody — święto.
13
prawić (daw.) — mówić, opowiadać.
14
gonitwy w szrankach — konkurencje konne na turnieju rycerskim; szranki — ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej.
15
kmotr, kumotr — dawne określenie grzecznościowe, gdzie indziej także: kum, ojciec chrzestny.
16
rad (daw.) — chętnie.
17
gad (daw.) — małe zwierzęta, robactwo bądź szkodniki.
18
rad (daw.) — chętnie.
19
szranki — ogrodzenie placu, na którym odbywał się turniej, przen. sam turniej.
20
zowią (daw.) — dziś popr.: nazywają.
21
rodzonego — brata.
22
Tępa Podkowa — autentyczny herb: złoty krzyż pod białą podkową na niebieskim polu.
23
zawołanie — hasło służące do zwoływania rodu, np. w czasie bitwy, umieszczane w górnej części herbu; nie występuje w heraldyce innych krajów.
24
wojna Grzymalitów z Nałęczami — wojna domowa w Wielkopolsce, toczona w latach 1382–1385 między przedstawicielami dwóch rodów możnowładców. Konflikt wynikał z różnych koncepcji obsadzenia tronu polskiego po wygaśnięciu linii Piastów.
25
zasie — dziś popr.: zaś.
26
kmieć — zamożny chłop, posiadający własne gospodarstwo.
27
Jan z Oleśnicy — (zm. 1413), wielkorządca Litwy, starosta krakowski.
28
opat — przełożony w męskim zakonie kontemplacyjnym.
29
opatrzyłem się — dziś: zaopatrzyłem się.
30
podjezdek — koń mniejszej wartości, słaby a. młody.
31
pawęż (daw.) — wysoka, czworokątna tarcza z drewna obitego skórą lub blachą.
32
Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim — (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.
33
siedziało książę — w dawnej polszczyźnie wyraz ”książę” miał rodzaj nijaki.
34
najprzedniejszy (daw.) — najlepszy, najwyższej jakości.
35
Burgund — mieszkaniec Burgundii, regionu w centralnej Francji.
36
dzieci Beliala — przen. poganie; Belial a. Baal — bożek pogański wspominany w Starym Testamencie.
37
Mikołaj z Moskorzowa — dowódca obrony górnego zamku w Wilnie w r. 1390.
38
zamkuście nie dali — gdy Krzyżacy zaatakowali Wilno w jesieni 1390, górny zamek obroniła załoga dowodzona przez Mikołaja Moskarzewskiego; w obronie zamku dolnego dowodził i zginął wówczas brat Jagiełły, Korygiełło.
39
tedy (daw.) — więc, zatem.
40
służały — mający za sobą długą służbę (w domyśle: w wojsku), doświadczony.
Saraceni — Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów. Tu ogólnie o poganach.
48
sąd boży — w średniowieczu pojedynek sądowy, mający dowieść racji jednej ze stron i uważany za dowód.
49
zrok (daw.) — umówione miejsce i czas spotkania.
50
Wacław IV Luksemburski (1361–1419) — król niemiecki 1378–1400 i czeski 1378–1419, nazywany tu „rzymskim” przez wzgląd na tradycję Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego.
51
kasztelan — średniowieczny urzędnik, odpowiedzialny za ściąganie podatków, obronę i sądownictwo na terenie kasztelanii, to jest jednostki administracyjnej średniego szczebla.
52
chrobry — dzielny, odważny.
53
zali (daw.) — czy.
54
Saraceni — Arabowie, muzułmanie, przen. poganie; w czasie opisywanym w powieści w Hiszpanii trwała rekonkwista, to jest odbijanie ziem zajętych przez Saracenów. Tu ogólnie o poganach.
55
każden — dziś popr.: każdy.
56
gdy diabła w katedrze w Płocku na ziem zrzucono, kazał mu ogarek postawić — anegdota dotyczy udziału Jagiełły w misterium wielkanocnym, w trakcie którego zrzucano na ziemię postać pokonanego diabła. Wzięło się stąd przysłowie „Stawiać
СКАЧАТЬ
