Kahramanlık Mitleri. Daniel G. Brinton

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ hikâyesinde Miçabo’nun, babası Batı Rüzgârı’nı öldürmeye çalışması gibi Quetzalcoatl’ın da babası Tezcatlipoca-Camaxtli yani Karanlığın Ruhu ile sürekli bir savaş halinde olduğunu göreceğiz. Sıkça tekrarlanan bu mitin batıl inançlı yerlilerin zihni üzerindeki etkisi, onları biraz önce sözünü ettiğim vahşi çocuk katlini uygulamaya itmek olmuştu.

      Ne var ki kelimenin daha sıradan anlamı olan “kuş tüylü yılan” ya da “kuş-yılan”ın popülerleşmesi doğaldı. Resim yazısında yılan ile kuş tüylerinin ya da kuşun başka bir parçasının birleşimi, çoğu kez Quetzalcoatl adının görselleştirilmesi olarak kullanılıyordu.

      Kadim mitolojilerdeki bütün önemli tanrılar gibi ona tapınanların zihninde en üstte yer alan özel nitelik veya fonksiyona göre çeşitli unvanları olduğundan başka adlarla da tanınıyordu. Bunlardan biri Papachtic yani “Bukle Bukle Saçları Olan” idi. İspanyollar bu kelimeyi Papa şeklinde kısaltmış ve kendilerinin Katoliklerin lideri papa için kullandıkları unvana yakın olduğunu düşünmüşlerdi. Oysa bu tamamen Nahuatl diline ait bir kelime olup33 daima sahip olduğu kabul edilen gür saçlarına gönderme yapmaktadır. Esasen, gür sakalları gibi saçları da güneş ışıklarının, yüzünü saran halenin yahut da ışık görkeminin sembolüdür.

      Beyaz yüzü, her zaman olduğu gibi, ışığı belirtmekteydi. Bu çağrışım, Meksikalılar arasında öyle iyi biliniyordu ki bir güneş tutulması olduğunda bulabildikleri en beyaz kadın ve erkekleri getirip güneşi yatıştırmak için onları kurban ederlerdi.34

      Düşmanı Tezcatlipoca, Aztek panteonundaki en yüce figürdü. Olimpos’taki Zeus gibi diğer bütün tanrıların üzerindeydi. Yeryüzünün ve gökyüzünün her yerde hazır bulunan yaratıcısı, dünyanın görünmez ve her şeyi bilen tek hükümdarı olarak ona yakarılırdı.

      Tezcatlipoca’ya hitap etmek için kullanılan çeşitli unvanlar, ona duyulan hürmeti de göstermektedir. Dualardaki en yaygın adı Titlacauan “Onun Köleleriyiz”di. Ayrıca sonsuza dek genç kalacağına inanıldığından Telpochtli “Gençlik”ti; kudretli ve ikna edilemez olduğundan Moyocoyatzin “Kararlı Yapıcı”ydı35; ibadette titizlik istediği için Monenequi “Dua İsteyen”di; insan ırkının efendisi olarak Teyocoyaui “İnsanların Yaratıcısı” ve Teimatini “İnsanları Yok Eden”di. Kıskanç ve korkunç olduğu, insanlara salgınları, kıtlıkları ve berbat hastalıkları musallat eden ve savaşları körükleyerek kavgayı kışkırtan ilah olduğu için ise Yaotzin “Başdüşman”, Yaotl necoc “İki Tarafın Düşmanı”, Moquequeloa “Alaycı”, Nezaualpilli “Oruç Tanrısı”, Tlamatzineatl “Tövbekârlığa Zorlayan” olarak adlandırılıyordu. Ayrıca karanlık, görünmez ve anlaşılmaz olduğu için Yoalli ehecatl “Gece Rüzgârı”ydı.36

      Hava ve karanlıktan oluştuğu söylenirdi. İnsanlar tarafından görüldüğünde ise maddesiz bir gölgeden ibaretti. Tüm tanrılar arasında zamanın hücumlarına karşı koyabilen bir tek oydu, daima genç ve kuvvetliydi, yıllar geçse de yaşlanmıyordu. Böylesi bir düşman karşısında kim zafer ümidi besleyebilirdi ki?

      “Tezcatlipoca” ismi tuhaf bir anlama sahiptir. “Tüten Ayna” anlamına gelmektedir. Bu garip metafor için çeşitli açıklamalar getirilmiştir. Azteklerin kullandığı aynalar, tıraşlanarak dairesel biçime getirilmiş cilalı obsidyen levhalardı. Tezcapoctli yani dumanlı ayna taşı denilen bu kara taşın çeşitleri vardı. Zaman zaman bu taştan Tezcatlipoca’nın putları yapılırdı.37 Fakat bu çok kolay bir açıklama gibi gözüküyor.

      Başkaları ise hiç şüphesiz karanlık ve gecenin ruhu olduğundan, Tezcatlipoca’nın anlamı bakımından aya işaret ettiğini ileri sürmüştür. Ay, gökyüzünde parlak bir ayna gibi asılı durur fakat yerlilerin duman sandığı şeyle kısmen gölgelenir.38

      Ne var ki ben aynanın çok tanıdık bir şey olan su yüzeyine işaret ettiğine inanıyorum. Dumanın ise gerçek dumanın durgun havada yaptığı gibi geceleri göl ve nehirlerden yükselen sis olduğunu düşünüyorum.

      Karanlığa ve geceye nezaret ettiği için kasvetli rüyalar ve gölgelerin Tezcatlipoca tarafından gönderildiğine inanılıyordu. Kokarca ile çakal gibi gece av peşinde dolaşan hayvanlar onun için kutsaldı. Dolayısıyla isimleri, çeşitli sıfatları, kutsal hayvanları ve mitleri bu ilahı, ister fırtınadan isterse geceden kaynaklanıyor olsun, karanlığın ilkel bir kişileştirilmesi olarak belirlemede birleşmektedir.39

      Yeryüzündeki görünümü hakkındaki yaygın inanışlar bunu iyice ortaya koymaktadır. Daima gece vakti ve ormanın karanlığında gözükürdü. Avcı, düşen ağaçların gürültüsünü andıran bir ses duymuşsa bu, gece gezintisindeki tanrının dev bedeninin muazzam soluklarından ibaret olurdu. Adam, cesaretini yitirdiği takdirde tanrının dehşetli varlığını görür görmez oracıkta ölürdü. Fakat gözü pek biriyse ve üzerine hücum edip onu belinden kavrayacak olursa, tanrı çaresiz kalıp avcıya ne dilerse bahşedecekti. “Ne dilersen dile, senin olacak,” diyecekti tutsak ilah. “Yalnız güneş doğmadan beni bırakmayı unutma. Zira güneş gözükmeden gitmem gerek.”40

      2. Tanrı Quetzalcoatl

      Kadim ve bütünüyle mistik anlatıda Quetzalcoatl, sonsuz ve yaratılmamış olan tanrının en yukarıdaki ya da on üçüncü göğünde doğan ve kendisi gibi ilah olan dört biraderden biridir. Bu sonsuz ve yaratılmamış olan tanrı, erkek görünümlerinde Tonaca tecutli “Varlığımızın Rabbi” ve Tzin tcotl “Başlangıcın Tanrısı” ve dişi görünümlerinde ise Tonaca cihuatl “Varlığımızın Kraliçesi”, Xochiquetzal “Güzel Gül”, Citlallicue “Yıldız Etekli” ya da “Samanyolu”, Citlalatonae “Isıtan Yıldız” ya da “Sabah” veya Chicome coatl “Yedi Yılan” olarak tanınıyordu.41

      Bu dört kardeşten biri Kara Tezcatlipoca, diğeri Kızıl Tezcatlipoca’ydı. Dördüncüsü ise Meksika şehrinde diğerlerinin hepsinden çok tapınılan ilah olan Huitzilopchtli “Solak”tı. Tezcatlipoca (mit ilerledikçe tek bir isim haline gelmiştir) tahminlerin ötesinde bir bilgeliğe sahipti. Tüm düşünceleri ve kalplerdekini bilir, her yeri görür, gücü ve basiretiyle öne çıkardı.

      Belli bir zamanda dört birader toplanıp eşyanın yaradılışı hakkında konuştular. İş, Quetzalcoatl ile Huitzilopochtli’ye bırakılmıştı. İlk olarak ateşi, sonra güneşin yarısını, gökleri, suları, suların içinde Cipactli adlı balığı ve onun etinden de katı toprağı yarattılar. İlk ölümlüler, Cipactonal adlı erkek ile Oxomuco adlı kadındı.42 Bu çiftin bir oğlu oldu. Dört tanrı, bu delikanlının bir karısı olsun istemişti. Bu yüzden, kendi kutsal anneleri Xochiquetzal’ın başından aldıkları bir saç telinden ona bir eş yaptılar.

      Artık iki kardeş, yani Tezcatlipoca СКАЧАТЬ