Bu isim, ixtli “yüz”, cui “almak” ve na “dört” kelimelerinden türetilmiştir. Bkz. MM. Jourdanet ve Simeon’un, Sahagun’un Historia, s. 22 çevirisine ekledikleri not.
52
Dr. Schultz Sellack, Die Amerikanischen Götter der Vier Weltgegenden und ihre Tempel in Palenque, in Zeitschrift für Ethnologie, Bd. XI, (1879).
53
“Tonalan, ô lugar del sol,” diyor Tezozomoc (Cronica Mexicana, Böl. 1). Kelimenin tam şekli tona “hacer sol” ve yer eki tlan’la türetilmiş olan Tonatlan’dır. Tollin “saz, kamış” kelimesinden yapılan türetmenin bir kıymeti yoktur ve resim yazısında Tollan’ın bir saz yığınıyla temsil edilmesi de önemsizdir (Kinsborough, Vol. VI. s. 177, not) zira bu durum, isimlerin resimli bilmecelerle temsil edildiği resim yazısı kurallarına uymaktan ibarettir. Herrera’nın verdiği “Lugar de Tuna” ya da (kaynanadilinin yenilebilir meyvesi olan) tuna meyvesinin bulunduğu yer anlamındaki türetme ise daha da saçmadır (Historia de las Indias Occidentales, Dee. III. Lib. II, Böl.. XI) zira tuna kelimesi Aztek dilinden değildir, aksine Küba ve Haiti yerlilerince konuşulan Arawack diyalektine aittir.
54
Mayaların Chilan Balam, Kakçikellerin Record from Tecpan Atitlan ve Kiçelerin ulusal kitabı Popol vuh, Tulan hakkında çok şey söylemektedir. Bu çalışmaların hepsi çok eski bir tarihte yerliler tarafından yazılmıştı ve tümü özgün dillerinde korunmuştur ancak ne yazık ki sadece bahsettiğimiz son kitap yayımlanmıştır.
55
Sahagun, Historia, Lib. III, Böl. III.
56
Francisco Ernantez Arana Xahila, Memorial de Tecpan Mitlan. MS. in Cakchiquel.
57
Le Popol Vuh, s. 247. Yaqui adı Kiçe dilinde medeni ya da kibar anlamına gelir ve Aztekler için kullanılmıştır fakat kökeni bakımından Aztek dilindeki yauh “gitmek” kökünden gelir, yaque “seyyahlar” ve “tüccarlar” manasındaki kelime de buradan türetilmiştir. Aztek tüccarlarının üstün ve kültürlü bir sınıf olduğunu gören Kiçeler tüccarların kendilerine verdiği ismi kendi dillerine alarak yukarıda verilen anlamda kullandılar. Karşılaştırma için Historia de Nueva España, Lib. IX, Böl. XII.
58
Unvanları Tlanqua “büyük bir kararlılıkla diş geçirmek” ve cemilhuitia “bütün bir gün boyu koşmak” kelimelerinden oluşan Tlanqua cemilhuique’ti. Sahagun, Historia, Lib. III. Böl. III, and Lib. X, Böl. IXIX. Ayrıca Tezcatlipoca hakkındaki şu mitle karşılaştırınız: Tezcatlipoca, mısır kavuran yaşlı bir kadın kılığına girmişti ve kavurduğu mısırların kokusu ne kadar uzakta olurlarsa olsunlar Tolteklere hemen ulaşırdı. Oraya geldikleri zaman kadın Toltekleri öldürdü. Id. Lib. III, Böl. XI.
59
“Discipulos” Duran, Historia, in Kingdborough, Vol. VIII, s. 260.
60
A.g.e.
61
Burada betimlendiği üzere Tolteklerin bu özelliği için bkz. Ixtlilxochitl. Relaciones Historicus; Veitia, Historia,passion.
62
“Se metió (Quetzalcoatl) la tierra adentro hasta Tlapallan ó segun otros Huey Xalac, antigun patria de sus antepasados, en donde vivió muchos años.” Ixtlilxochitl, Relaciones Historicas, s. 394, in Kingsborough, Vol. IX. Xalac, xalli “kum” ve lokatif ekiyle türetilmiştir. Nahuatl dilinde xalli aquia “kuma girmek” ifadesi, ölmek anlamında kullanılmaktadır.
63
“Dicen que caminó acia el Oriente, y que se fué á la ciudad del Sol, llamada Tlapallan, y fué llamado del sol.” Libro. VIII, Prologo.
64
Ramirez de Fuenleal, Hist. de los Mexicanaoa, Böl. VIII.
65
Monarquia Indiana, Lib. VI, Böl. XXIV. Camaxtli kelimesi Yoamaxtli şeklinde de karşımıza çıkar; bu durum, maxtli “örtü, giysi” ve ekeylem ca. ya da ikinci örnekte yoatli “gece” kelimelerinin birleşmesiyle oluşturulduğunu gösterir. Dolayısıyla, “Gecenin mantosu” yahut “Gecenin giysisi”dir (“la faja nocturna,” Anales del Museo Nacional, Tom. II s. 363).
66
Codex Vaicanus, Tab. X; Codex Telleriano-Remensis, Pt. II. Lam. II. Bu isim chalchihuitl “yeşim taşı” ve citztli yani kurban töreninde dil, kulaklar ve penisi delmek için kullanılan diken anlamındaki kelimeden türetilmiştir. Chimalman, daha doğrusu Chimalmatl ise chimalli “kalkan” ve muhtemelen matlalin “yeşil” kelimelerinden gelmektedir.
67
Mendieta, Historia Eclesiastica Indiana, Lib. II, Böl. VI.
68
A.g.e.
69
Motolinia. Historia de los Indios de Nueva España, Epistolu Prıemial, s. 10. İlk karısı, ismi ilantli “yaşlı kadın” ve cueitl “etek” kelimelerinden türetilmiş olan Ilancueitl’di. Gomara, Conquista de Méjico, s. 432.
70
Aztlan adının aztatl “balıkçıl” kelimesinden türetildiği şeklindeki tez, Buschmann ve en iyi Aztek bilginleri tarafından reddedilmiştir. Bu isim iztac “beyaz” kökünden gelir ve yer eki tlan ile yapılmıştır, anlamı ise Beyaz ya da Parlak Topraklar’dır. Bkz. şu eserde tartışılan konu: Ueber dieAtzektischen Ortsnamen, p. 612 ve Señor Orozco y Berra, Anales del Museo Nacional, Tom. II, s. 56.
71
Colhuaean bir yer belirtme halidir. Genel olarak coloa “bükmek, yuvarlamak” anlamındaki kelimeden türediği kabul edilir. Peder Duran, bunun Aztlan için kullanılan bir diğer kelime olduğunu söyler: “Estas cuevas son en Teoculacan, que por otro nombre se llama Aztlan.” Historia de los Indios de Nueva España. Lib. I, Böl. I.
Teo, “tanrı, ilah” anlamındaki teotl kelimesinden gelir. Metinde bu efsanevi ülkedeki toprak ve su hakkındaki tasvir de yine Duran’ın çalışmasından alınmıştır.
72
Mendieta, Historia Eclesiastica Indiana, Lib. II, Böl. XXXIII.
73
Bkz. The Myths of the New World, s. 242.
74
Ixtlilxochitl, Relaciones Historicas, s. 330, in Kingsborough, Vol. IX.
75
Ramirez de Fuenleal’ın eserinde (Böl. VIII), Tezcatlipoca’nın agaveden yapılan sarhoş edici şarap pulque’yi keşfeden kişi olduğu söylenir. Meztitlan’da bu içki ve sarhoşlukla ilişkilendirilir. Dolayısıyla, bu mitte Quetzalcoatl’a atfedilen Meconetzin isminin, Tezcatlipoca’nın oğlu olduğunu iletmek amaçlı olması muhtemeldir.
76
Torquemada, Monarquia Indiana, Lib. VI. Böl. XXIV. Belli ki bu, Cholula’daki kanonik doktrindi.
