Şəhid Ənvər Paşa. Nevzat Kösoğlu
Чтение книги онлайн.
Читать онлайн книгу Şəhid Ənvər Paşa - Nevzat Kösoğlu страница 15
Bu vaxt Ənvər bəyə Mərkəzi-Ümumidən kağız gəlir: "Ümumi üsyan baş verəcək və əgər Sultan razı olmazsa İstanbula hücum olunacaq. Tikveşdə top-lanan Mustafa Nəcib Əfəndinin əmrindəki Birinci Milli Batalyon ilə Körpülü, İştib Milli Batalyonlarıyla bir alay təşkili ilə hərəkətə hazır olmaqlı olduğum yazılırdı." (Çingiz, haqqında danışılan e. ,s.121)
Ənvər bəy, 22 iyul 1908-ci ildə yoldaşlarıyla birlikdə Körpülüyə gedir. Əmin Ağanın evinə düşür. Əsgər-vətəndaş şəhərin ağsaqqalları ilə görüşür. Cəmiyyətin Körpülü idarə heyətinə, sabahısı gün Hökumət evindən Hökuməti elan edəcəyini bildirir və hazırlıq görmələrini istəyir.
Sabahısı gün Hökumət evinin qarşısında toplanan xalq, “yaşasın millət, hökumət, azadlıq” deyə qışqırmaqdadır. Bir molla dua edir, bir bolqar keşişi bolqarca çıxış edir, Ənvər bəy də Türkcə bir çıxış edir və hökuməti elan edirlər. "Yaşasın vətən, azadlıq sözlərini hamı birlikdə təkrar etdik. Bu sırada üç top atıldı. Əsgər də salam vəziyyətində duaya qatıldı; sonra qışlalarına çəkildilər". Körpülüdə Hökumət elan edilmişdir!… Baş məmur və komandir baş verənləri ümumi müfəttişliyə bildirir. Ənvər bəy də bir teleqraf göndərir və "Xəstəni müalicə etdik", – deyir. Eyni gün ordu mərkəzi olan Monastırda, “İttihad və Tərəqqi” Mərkəz Heyəti azadlığın elanına qərar verir. Möhtəşəm bir mərasim təşkil edilir və Qərargah mayor Vehip Bəy (Paşa) bir top maşının üstündə Hökumət bəyannaməsini oxuyur. Musiqi səslənir, toplar atılır, böyük şənlik olur. Kolağası Niyazi bəy və yoldaşları da Resnedə azadlığı elan edirlər.
Sultan Həmid yorğundur və çox çətin vəziyyətdədir. Rumelidəki az qala bütün ordu birliklərində eyni havanın əsdiyini və artıq geri dönüşün mümkün olduğunu görməkdədir. Özünə sadiq görünən əsgərlərə nə qədər güvəndiyi də müəyyən deyil. Daha sonrakı 31 Mart Hərəktında də görəcəyik ki, o, Osmanlı əsgərini bir-biriylə döyüşdürməyə əsla razı deyil. Yaxşı nə edəcək? 23 Iyul 1908-ci ildə Osmanlı xaqanı ikinci hökuməti elan edir və tətil edilmiş olan Məclisi Mabusanı yığıncağa çağırır.
Zəfər Kazanılmışdır, yəni zəfər olduğu sanılmışdı. Bütün Osmanlı ölkəsində İttihad və Tərəqqinin öndərliyində şənliklər keçirilir, "Azadlıq!" şüarları eşidilir. Ənvər Bəy xəbəri Tikveşdə eşidir.
"Artıq hamımız məmnun idik. Qan tökülməyə ehtiyac qalmadan məqsədə nail olunmuşdu. Şirinlik paylandı. Jandarmaya yemək verildi. Sonra dərə kənarındakı məktəb meydanında əsgər və əhali toplanaraq hökumətin faydalarına və bundan sonra qardaş kimi yaşamaq barəsində müxtəlif dillərdə çıxışlar oldu, dua edildi".
Bu nitqlərin və Sultan Həmidin ifadəsiylə “xəyal-i şairanə”lərin nə qədər qısa ömürlü olduğunu, hətta ölü doğulduğunu “İttihadçılar” çox keçmədən anlayacaqlar. Ancaq, bədəli ağır olacaq.
Ənvər Bəy Selanikə çağırılır. Osmanlı “Tərəqqi və İttihad Mərkəzi” teleqrafında belə deyirdi: "Bu gün bütün Selanik xalqı axşam qatarı ilə təşrifinizə intizar edəcəyindən, daha əvvəl hərəkətinizin bildirilməsi xahiş olunur". Yola çıxır.
"Stansiyalar dolu idi. Gevgili stansiyasında bütün xalq çıxmışdı. Burada xalqın göstərdiyi təvəccöhə dözə bilməyərək ağladım. Qatarın hərəkətində toplar atılmağa başladı".
Qatar Selanikə yaxınlaşarkən artıq Ənvər Bəyin də havası dəyişmişdir və Selanikə enərkən azadlıq qəhrəmanı olaraq coşğun izdiham tərəfindən qarşılanacaq.
"Saat birə doğru Selanikə çatdıq. Az qala bütün Selanik əhalisi stansiyada idi: Coşğun qışqırıqlar, sevinc qışqırıqları içində qatar stansiyaya girdi.
Olduğum vaqonun içində və hələ kupemin qarşısında izdiham o qədər artmışdı ki, Qərargah zabiti Camal Bəy (Paşa), Faik bəy və yoldaşları bu kütləni önləyib məni çıxarmaq üçün çox çətinlik çəkdilər.
Nəhayət, yoldaşlarımla qarşılaşdıq, sarıldıq, öpüşdük. Faik Bəy mənə bir dəstə çiçək verdi. Lakin tam bu ərəfədə Tələt Bəy göründü. Qucaqlaşdıq və mənə ən qiymətli bir hədiyyə təqdim etdi".
Gördüyü ilk gündən sevgi duyduğunu söylədiyi Tələt Paşa ona "Qırmızı cildli bir Konstitusiya kitabı" vermişdir. Sonra onu vaqonun qapısına doğru çəkərək əlini tutub havaya qaldırır və "Yaşasın azadlıq qəhrəmanı Ənvər Bəy!…" – deyə qışqırır. Bütün izdiham Tələt Bəyin şüarını təkrar edir: "Yaşasın azadlıq qəhrəmanı Ənvər Bəy!…"
İnönü deyir ki, "Azadlıq qəhrəmanları içində ilk gündən etibarən ən çox etibar görmüş olan və sonuna qədər böyük bir sima olaraq meydana çıxan, Ənvər Paşadır". İnönü, Ənvər Bəyin bu yüksəlişində, onun hərbi xüsusiyyətlərinin yanında əxlaqi təmizliyinə də diqqət çəkir. "Ənvər Bəyin şöhrəti tək qəhrəmanlığından gəlmirdi; yaxşı bir qərargah zabiti olaraq qəbul edilir və xüsusilə, şəxsi əxlaq baxımından nümunə olan üstünlükləriylə hörmət görürdü." (İnönü, haqqında danışılan əsər, s. 48)
Mayor Ənvər Bəy burada qısa bir çıxış edir:
"Vətəndaşlar!
Mənə qarşı göstərilən bu sevgiyə təşəkkür edirəm. Mən buna layiq olmaq üçün bir şey etməmişəm. Hər Osmanlı övladının sevə-sevə yerinə yetirməyə çalışacağı bir vəzifəni taleh mənə verdi. Əgər bunu haqqıyla yerinə yetirə bildimsə, bu mükafat mənə kifayətdir. Həmd olsun, Hökumətə qovuşduq. Azadlığımızı aldıq. Lakin bununla vəzifəmizin bitmiş olduğunu sanmayaq. Əsl çətinlik bundan sonra başlayır. Yüksəlmə yolunda atdığımız bu ilk addımı müvəffəqiyyətlə davam etdirmək üçün çox çalışmaq, diqqət yetirmək lazımdır. Xüsusən, bundan belə müsəlman və qeyri-müsəlman bütün vətəndaşlar birlikdə çalışaraq azad millətimizi, vətənimizi daim yüksəklərə aparacağıq.
Yaşasın millət! Yaşasın vətən!"
İzdiham təkrar edir: "Yaşasın!"
Mayor Ənvər Bəy artıq siyasətin tammərkəzindədir.
Köhnə xəstəlik: əsgər və siyasət
Osmanlı Dövlətinin öz xüsusi quruluşunda, bəzi təşkilatlar arasında xüsusi əlaqələr meydana gəlmişdir. Bunlardan biri üləma ilə kapıkulu, xüsusilə, yeniçərilərin əlaqələridir.
Bilindiyi СКАЧАТЬ