Şəhid Ənvər Paşa. Nevzat Kösoğlu

Чтение книги онлайн.

      Kəndlərdə təşkilatlar qurmaq üçün bir idarə heyəti hazırlayır. Timyanik kəndindən başlamaqla kəndliləri təşkilata and içdikdən sonra götürməyə başlayar. Adem Ağanın evində kənd imamı və Adem Ağa da yanında olduğu halda, mərasim keçirilir. Ənvər Bəy burada bir ovçu batalyonu qərargah mayoru formasındadır, kəndlilər qarşısındakı çıxışı və sonrasını belə danışır:

      "Bilirsiniz ki, indiyə qədər bir çox yerlər əlimizdən getdi. Dunay vila-yəti, Bosniya nə oldu? Oradakı əhalinin canlarını qurtarmaq üçün mallarını buraxaraq qaçdıqlarını bilirsiniz. Bunlar nə oldu? Gəldilər, bu yerlərə sığındılar. Lakin əksəri aç və çılpaqdır. Baxın indi bizim də başımıza bu bəlalar gələcək. Hökumətin məsuliyyətsizliyindən, görürsünüz əcnəbi zabitlər gəldi. Sabah, o biri gün buraları, biz işimizi görə bilmirik deyə parçalamağa cəhd edəcəklər. O vaxt biz nə olacağıq?

      Artıq bizim üçün gedəcək yer yoxdur. Dənizə töküləcəyik, yaxud düşmənlərin ayaqları altında tapdalanacağıq. Belə zamanda arvad kimi ölməkdənsə işlərimizi düzəltmək üçün kişi kimi indi ölməyi gözə almaq yaxşıdır, deyilmi? Əgər biz belə çalışsaq, həm müvəffəq ölərik, həm də qalanlarımız rahat olar; övladımız bizə rəhmət oxuyar.

      Nəyi düzəldəcəyik bilərsinizmi? İstanbuldakı idarəetməni. Çox yaxşı bilərsiniz ki, İstanbulda bir çox məmurlar, heç bir iş görmədikləri halda, minlərlə lirələr alırlar. Xəfiyyələrə minlərlə lirələr boşuna verilir. Buna görə bir çox evlər yıxılır. Sizin ayaqyalın, başı açıq çalışaraq əkdiyiniz əkinlərdən alınan pullar hamısı belə gedir. İstanbula gedənləriniz bilərlər ki, orada on yaşında uşaqlara miralaylık verilir. Kimin vecinədir, sizin Tikveşli müəllim yüz əlli lirə maaş alır; qardaşı oxumaq-yazmaq bilməzkən Məclisi Maarifdə əlli lirə alır? Halbuki bu pullar nə olacaq? Hanı yollarınız? Hanı məktəbləriniz? Əsgərə göndərdiyiniz uşaqlarınız, qardaşlarınız çırıl-çılpaq dağ başlarına qaçır, ölür. İstanbudakılar isə zövqü səfalarındadır. Məhkəməyə getsəniz müşkülünüzə baxan olmaz. Baxın bolqarlara, bu qədər ölürlər, yenə çalışırlar. Hökumətdə məmurlar onların işlərini görür, lakin sizə baxan belə yoxdur. O halda onlara baxaraq biz də çalışaq. İstanbuldan bu əhlikef idarətməni devirək.

      Padşah Həzrəti peyğəmbərdən ağıllı deyil! Elə isə, Peyğəmbərimiz əfəndimiz müşavirə etmədən bir şey etməzdi. Həmişə səhabəsi ilə məsləhətləşərdi. Biz bundan uzaqlaşdıq. Otuz il əvvəl toplanan Məclisi İstanbulda dağıtdılar. Biz işdə, yenə bu Millət Məclisinin toplanmasını istəyək. Beləcə, verdiyimiz pulların haralara getdiyini soruşacaq vəkillərimiz olsun. Bunlarla məsləhətləşmədən Padşah özbaşına elə hər istədiyini etməsin. Belə olsa ədalət olar. Ədalət olan yerdə də, din, vətən, millət salamatlıq olar. Bir də xristianlar torpaq qardaşlarımızdır. Dinimizcə onların haqqını qorumaq bor-cumuzdur. Bunu bilək. Onlarla əməkdaşlıq içində çalışaq. Hamımız xoşbəxt olaq. Münafiqlərin sözlərinə qapılmayaq. Anladınızmı?

      Yoldaşlar!

      Baxın, məni görürsünüz. Mayor idim. Anam, atam, qardaşlarım var. Hamısını tərk etdim. Mən bu iş üçün çalışacağam. Siz də mənimlə birlikdə ölənə qədər canınızla, malınızla çalışacağınıza söz verirsinizmi?

      Kəndlilər bir ağızdan:

      – Veririk…

      – Əgər içinizdə sözünü tutmayan və yaxud xainlik edən olsa, bu gördüyünüz bıçaq və rovelverlə öldürülsəniz, qanınızı halal edərsinizmi?

      – Edərik.

      – And içirsinizmi?

      – İçirik. undan sonra kəndlilər sağ əllərini “Quran-i Azimü'ş-şan”a və sol əllərini rovelver və bıçaq üzərinə qoyaraq “İsm-i Cəlalı” təkrar edərək keçirdilər”.

      İyirmi yeddi yaşındakı qiyamçı Osmanlı zabiti Tikveşdə bu təhrik edici nitqi söyləyərkən tək deyil. Kolağası Niyazi bəy də Monastır dağlarında eyni sözləri təkrarlayaraq Təşkilati genişlətməkdədir. Ətraflarındakı insanların sayı getdikcə artmaqda, ətraf kəndlərin seçilmiş adamları da təşkilata qəbul edilməkdədir. Bir tərəfdən də “İttihad və Tərəqqi Cəmiyyəti” “Dersaadet”ə teleqraflar göndərərək hökumətin elanını istəməkdədir. Bu ərəfədə Selanikdəki bir qəzetdə, mayor Ənvər bəyin itkin düşdüyü və “Gənc türklər” tərəfindən öldürülmüş ola biləcəyi istiqamətində bir xəbər çıxır. Ənvər bəy dərhal Avropa qəzetlərinə bir məktub göndərərək öldürülmədiyini, Hökumətin elanı üçün dağa çıxdığını bildirir. Müfəttiş paşaya da vəziyyətini və niyyətini bildirən bir məktub göndərir.

      Selanik mərkəz komandiri Nazim bəyi vuran Mustafa Nəcib, Ənvər bəyin əmisi Xəlil Bəy və leytenant Məlik bəy də postlarını tərk edərək dağa çıxır, Ənvərin yanına gəlirlər. Ənvər bəy bir silahlı qüvvələr idarə heyəti hazırlayır və buna görə qüvvələr yaradılmağa başlayır. Şövkət Süreyyanın söylədiyinə görə, Ənvər bəy qabaqcıl zabitləri yanına çəkərək, lakin əsgərləri qarışdırmadan xalq qiyamı etmək istəyir. Özü də xatirələrində Selanikdəki Mərkəzi-Ümumiyə, avqustun ortalarına qədər gözləmək mümkün olsa, ümumi bir xalq qiyamı etməyi təklif etmişdir. "Tikveş qəzasındakı iyirmi beş min müsəlman əhalinin kamilən hazır olduğunu bildirmişdim", – deyir. Keçən zaman ərzində zabitlərlə də əlaqəsi olmaqla birlikdə əsas etibarilə xalqı cəmiyyət ətrafında təşkilatlan-ırmağa çalışır.

      Saray СКАЧАТЬ