Сүдү киһи Багдарыын Сүлбэ. Л. В. Иванова
Чтение книги онлайн.
Читать онлайн книгу Сүдү киһи Багдарыын Сүлбэ - Л. В. Иванова страница 6
Название: Сүдү киһи Багдарыын Сүлбэ
Автор: Л. В. Иванова
Издательство: Айар
isbn: 978-5-7696-6863-0
isbn:
– Тылбытын оннунан хаалларар соҕотох суол – оҕону сахалыы иитии. Дьиэҕэ-уокка. Уонна сахалыы үөрэх.
– Уопсай култуура, таһым уларыйыан, сахалыы билэ сатааһын баар буолуон наада.
– Олус иллэҥ сылдьыы куһаҕан, киһи туох эмит дьарыктаах буолуохтаах. Дьарыктаах киһи олохтон хаалбат, туспа суоллаах-иистээх, түмүктээх үлэлээх буолар.
– Оҕону кыра аайы мөҕөн-этэн сабытыннаран кэбиһэр сыыһа. Үлэҕэ үөрэтиэххэ наада. Дьиэ үлэтигэр. Иһит, таҥас сууйарга.
– Мин ыччакка анаан суруйабын. Ыччаты көнө суолга киллэриэххэ наада. Бу суруйуум киниэхэ ананар.
– Саха топонимиката түстэннэ, төрүттэннэ, үөскээтэ диир толору бырааптаахпын.
– Сахалыы суруйа туруом, суруйар буолуҥ, тылгытыттан аккаастанымаҥ, тылгытын уһун үйэлээҥ диэн кэриэспин этиэм.
Уһун тыыннанар туһугар
М.П. Григорьев, ХИФУ доцена,
М.П. Дмитриева, ХИФУ ИМИ магистрана
Багдарыын Сүлбэ төрдө-ууһа
Михаил Спиридонович Иванову-Багдарыын Сүлбэни (08.10.1928 с.т.) дьон ытыктаан, сураҕырдан, аатырдан «саха саарына», «аныгы үйэ Өксөкүлээх Өлөксөйө», «народнай академик», «киһи киэнэ үс уһуктааҕа, аҕыс кырыылааҕа» диэн ааттыыр.
Багдарыын Сүлбэ «ытык дьон ыччата, төрүт дьон төрүөҕэ». Үһүйээннэргэ олоҕурдахха, Михаил Спиридонович Түүлээх Дүҥүрдээх Түлүөн Ойуунтан тымыр-сыдьаан тардар. Ол архыып докумуоннарынан толору бигэргэнэр курдук.
Г.В. Ксенофонтов элбэх фольклорнай матырыйаалы хомуйан, ырытан нууччалар кэлиэхтэрин иннинэ Бүлүүгэ (Ньурбаҕа) төрүт дойдуларыттан, Орто Ленаттан, бордоҥнор өбүгэлэрэ Түүлээх Түҥүрдээх Түлүөн Ойуун бастакы кэлбит эбит диэн быһаарбыт.
Сэһэҥҥэ кэпсэнэринэн, Сиэллээх Өһүргүттэн Сүлэ Багдарыын, киниттэн Онуку, Онукуттан Быырта төрөөбүт дэнэр. 1782 с. ревизскэй сказкаҕа Быырта оҕолоро суруллубуттар. Быырта эһэтэ, Оноку аҕата, Сүлэ Багдарыын 1648 с. дьаһаах төлөөбүтүн туһунан суруйан турабыт. Ол аата кини 1620 с. диэки төрөөбүт буолуон сөп. Бука сааһын лаппа сиппит, баай-дуол олохтоох киһи буолан, 10 киис тириитин туттардаҕа. Үһүйээн быһыытынан, Өһүргүлээх кырдьа барыахтарыгар диэри оҕоломмокко олорбуттар. Дьокуускайтан сылдьар Хачыкаат Ойуун айыыһыт тардан икки уолламмыттар – Чокуур уонна Сүлэ. Дьаһааҕы хомуйбуту эридьиэстиир кинигэҕэ Чакур, Сюля Осюргуевтар бааллара итини бигэргэтэр. Онон сааһыран баран оҕоломмуттарыттан сэдиптээтэххэ, Өһүргү 1580 с. диэки төрөөбүт буолуон сөп. Оччотугар Түлүөн Ойуун ХVI үйэ бүтүүтүн диэки Ньурба сирин булбут буолуохтаах. Ньурба сээркээн сэһэнньитэ Иван Алексеевич Алексеев (1882 с.т.) Быырта биир уолун Муҥур Илии Буолкап диэн суруйтарбыта ити сабаҕалааһыны бигэргэтэр курдук.
Бу кэрчиги түмүктээн суруйдахха, Түлүөн Ойуун ити кэмнэргэ өлбүт быһыылаах, аата докумуоннарга ахтыллыбат, ол оннугар түөрт уолун, алта сиэнин аата суруллан үйэтитиллибит. М.С. Иванов-Багдарыын Сүлбэ Одьулуун аҕатын ууһугар киирсэр. Бу аҕа ууһун төрүттээбит киһинэн Быырта иккис уола СКАЧАТЬ